تحلیل آمار بازماندگی از تحصیل و مسئله گسست در مقطع متوسطه

بررسی داده‌های سرشماری‌های اخیر نشان از کاهش بازماندگی از تحصیل در نیمه دوم دهه هشتاد و نیمه اول دهه نود دارد. اما گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید بازماندگی از تحصیل در نیمه دوم دهه نود به ویژه در سال‌های کرونا ۱۷% افزایش یافته و نزدیک به بیش از ۹۰۰ هزار نفر رسیده است.

افزایش بازماندگی از تحصیل با افزایش سن، در سال‌های متوسطه در داده‌های سرشماری ۱۳۹۵ و ۱۳۹۰ نشان می‌دهد بازماندگی از تحصیل بیش از آنکه مسئله کودکان در مقطع ابتدایی باشد، مسئله نوجوانان در مقطع متوسطه است و این پدیده احتمالا با کیفیت آموزش در مقطع متوسطه ارتباط دارد. به بیان دیگر به نظر می‌رسد در دوره متوسطه نوعی گسست بین دانش‌آموز و نظام آموزشی رخ می‌دهد.

این گسست می‌تواند به خاطر عدم تامین نیروی انسانی با کیفیت در آموزش و پرورش، نبود امکانات و تجهیزات مناسب، کیفیت محتوای دروس یا جهت‌گیری‌های نظام ارزشی بزرگ‌تری باشد که اهداف دروس را تعیین می‌کند.

بیرون افتادن فزایندۀ افراد از نظام آموزشی در سنین متوسطه می‌تواند به‌ نوعی عصیان اجتماعی در سال‌های بعد منتهی شود. به همین خاطر می‌توان پدیده ناتوانی نظام آموزشی در جذب و نگهداری دانش‌آموزان در مقطع متوسطه را نیز به صورت بالقوه با اعتراضات نیمه دوم دهه نود و سال‌های پس از آن مرتبط دانست. ممکن است بخش قابل توجهی از گروه‌های به ‌حاشیه‌ رانده‌ شدۀ حاضر‌ در این اعتراضات از بازماندگان از تحصیل سابق تشکیل شده باشند.   

اغلب مکانیزم‌های زمینه‌ای که به نظر در بازماندگی از تحصیل نقش‌ بازی می‌کنند کم‌و‌بیش در مقطع متوسطه فعال می‌شوند و در دوره ابتدایی اثر کمتری از آنان دیده می‌شود. بازماندگی از تحصیل در مقطع متوسطه در میان دختران بیشتر از پسران و در روستا بیشتر از شهر است.

بررسی رابطه آماری جمعیت گویشوران اقوام و بازماندگی از تحصیل نشان می‌دهد، رابطه‌ای معنادار بین درصد جمعیت مردم بلوچ و بازماندگی از تحصیل وجود دارد. این رابطه در مورد مردم عرب در جمعیت روستایی و در مردم کرد و ترک در میان دختران روستایی دیده می‌شود. چنین روابطی نه تنها برای گویشوران زبان‌های کاسپین، فارسی و لری مشاهده نمی‌شود، بلکه برای این گویشوران برعکس آن نیز دیده می‌شود. به بیان دیگر هرچه جمعیت گویشوران زبان‌های کاسپین و فارسی در شهرستان بیشتر شود انتظار می‌رود بازماندگی از تحصیل در آن کمتر شود.

اگرچه بسیاری از کوشش‌های انجام شده برای فهم علل بازماندگی از تحصیل، به عوامل اقتصادی و وضعیت رفاهی خانوار بسنده می‌کنند، اما این تحقیق مجموعه گسترده‌تری از عوامل اجتماعی را پیشنهاد می‌کند و بر کیفیت آموزش تکیه و تاکید می‌کند. 

بازماندگی از تحصیل مسئله‌ای بزرگ و حیاتی در سطح کشور است، اما مرور آمار مربوطه، اهتمام ویژه‌ای را در دستگاه‌های اجرایی برای پرداختن به آن نشان نمی‌دهد.   

مجموعه این موارد، ضرورت انجام مطالعات بیشتر درباره عوامل بازماندگی تحصیل برای سیاست‌گذاری‌های آموزشی موثر و هدفمند را مورد تاکید قرار می‌دهد، سیاست‌هایی که بتواند جاذبه آموزش را مخصوصا در دوره متوسطه برای جمعیت روستایی، دختران و همینطور برخی از گروه‌های قومیتی مثل مردم بلوچ افزایش دهند.