جایزه دیتاژورنالیسم دقیقه (1403)

تحلیل آمار کشته‌های تصادف در ایران

iran-road-deaths-compare

بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی ۱۹,۸۲۰ نفر در سال ۱۴۰۲ جان خود را در حوادث رانندگی در ایران از دست داده‌اند که ۳% از تعداد فوت ناشی از تصادف در سال ۱۴۰۱ بیشتر است. تعداد زیاد کشته‌های تصادف در ایران در سال‌های اخیر همواره به عنوان یکی از نگرانی‌های ایرانیان مورد توجه بوده، اما به نظر می‌رسد از نیمه دوم دهه نود شمسی، یک مسئله جدید نیز به آن افزوده شده است.

آمار کشته‌های تصادف در ایران که در نیمه اول دهه نود شمسی روندی کاهشی پیدا کرده و به ۱۵،۸۸۰ نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده بود، در نیمه دوم دهه نود تغییر رفتار داده و رو به افزایش گذاشت. این روند صعودی که با شیوع کرونا و کاهش تحرک اجتماعی در سال ۱۳۹۹ متوقف شده بود، با از میان رفتن همه‌گیری دوباره نمایان شد و آمار فوت به بیشترین مقدار خود در ۱۲ سال اخیر رسید. به همین خاطر به نظر می‌رسد با نوعی افزایش مستمر در تعداد کشته‌های تصادف در ایران رو به رو هستیم. تعداد کشته‌های تصادف ایران از میانه دهه نود تاکنون تنها در مدت هفت سال ۲۵% افزایش یافته است. 

این مقالۀ دنباله‌دار تلاش می‌کند تا با به‌روزرسانی و تحلیل داده‌های سازمان پزشکی قانونی، مرکز آمار و سازمان راهداری مسئله آمار فزاینده کشته‌های تصادف در ایران و برخی عوامل مرتبط با آن را در مقایسه با آمار دیگر کشورها در چند مرحله مورد بررسی قرار دهد. 

وقتی از آمار کشته‌های تصادف در ایران حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم

آیا تعداد کشته‌های تصادف در ایران زیاد است؟ نخستین مواجهه هر فرد برای پاسخ به این سوال، مراجعه به احساسش در قبال این عدد است: ۲۰ هزار مرگ در سال!

هر کس که به جان‌های از دست رفته و خانواده‌های داغدار آنان بیاندیشد حتما تایید می‌کند که این عدد به خودیِ خود بسیار زیاد است و باید برای جلوگیری از مرگ تک‌تکِ آنان برنامه ریخت و تلاش کرد.

چگونه می‌توان پاسخی روشمند به این پرسش داد؟

برای بررسی بیشتر و ارائه پاسخی کم‌وبیش روشمند به این پرسش دو راه کلی وجود دارد:

  • مقایسه با وقایع دیگر
  • مقایسه با کشورهای دیگر

مقایسه با وقایع دیگر

برای اینکه بتوانیم با نگاه جامع‌تری کم‌ یا زیاد بودن آمارِ فوتِ تصادف در کشور را مورد بررسی قرار دهیم، آن را با رویدادهایی مثل زلزله و جنگ ‌که آمار کشته‌ها در آن قابل توجه است مقایسه می‌کنیم. 

زلزله و آمار کشته‌های تصادف

زلزله‌های بم، رودبار و منجیل و طبس پرتلفات‌ترین زمین‌لرزه‌های نیم‌قرن اخیر ایران هستند. در زلزله بم در سال ۱۳۸۲ حدود ۳۴ هزار نفر، در زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ حدود ۳۵ هزار نفر و در زلزله طبس در سال ۱۳۵۷ حدود ۲۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند. این بلاهای طبیعی با وجود گذر زمان هنوز از خاطر جمعی ایرانیان پاک نشده‌اند و همچنان زندگی‌های زیادی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند[۱].

مطابق با آمار سال ۱۴۰۲، ایران هر سال به اندازه تلفات جانی زلزله طبس و هر ۱.۵ سال به اندازه زلزله‌های بم یا رودبار و منجیل در تصادفات رانندگی کشته می‌دهد. به عبارت دیگر ایرانیان در هر چهار سال در مجموع به اندازه سه زمین لرزه پرتلفات خود در نیم قرن اخیر، جان خود را در راه‌های کشور از دست می‌دهند[۲]. این مقایسه به تنهایی گویای آن است که آمار کشته‌های تصادف در ایران تا چه میزان هولناک است.

جنگ هشت‌ساله و آمار کشته‌های تصادف

مطابق آمار نقل شده از بنیاد شهید در دایرهالمعارف مصور جنگ، در طول هشت سال جنگ با عراق ۱۸۸ هزار نفر به شهادت رسیده‌اند که حدود ۱۶ هزار نفر از آنان در اثر بمباران شهرها و ۱۷۲ هزار نفر در نبرد با دشمن جان خود را از دست داده‌اند[۳]. اگر متوسط سالانه تعداد شهدایی که جان خود را در جبهه‌های جنگ از دست داده‌اند محاسبه کنیم، به عدد ۲۱ هزار و ۵۰۰ شهید در هر سال می‌رسیم.  

مطابق با آمار سال ۱۴۰۲، ایران هر سال تقریبا به اندازه متوسط سالانه شهدای خود در جبهه‌های جنگ با عراق در تصادفات رانندگی کشته‌ می‌دهد. به بیان دقیق‌تر آمار سالانه کشته‌های تصادف در ایران تنها ۷% از متوسط سالانه آمار شهدای ایران در جبهه‌های جنگ با عراق کمتر است، یعنی اگر آمار کشته‌های تصادف در طول هشت سال همان مقدار باشد، تنها ۷% از کل تعداد شهدای جبهه‌های جنگ در مدت هشت سال جنگ با عراق کمتر است.

مقایسه تعداد کشته‌های تصادف با آمار شهدای جنگ هشت‌ساله نشان می‌دهد که از دست رفتن جان ایرانیان در راه‌های کشور مسئله‌ای هولناک و مهیب است و تلفات جانی آن ابعادی به بزرگی یک جنگ تمام‌عیار دارد.

تحلیل آمار کشته‌های تصادف در ایران

مقایسه با دیگر کشورها

برای درک بهتر وضعیت کشورها معمولا شاخص‌های عملکرد آن‌ها را با کشورهای دیگر نیز مقایسه می‌کنند. بر اساس آمار سال ۲۰۲۱ تعداد فوت ناشی از تصادف رانندگی در ایران، در میان بیش از ۲۰۰ کشور جهان در جایگاه دوازدهم قرار دارد. در این رتبه‌بندی کشورهای چین، هند، اندونزی، آمریکا، برزیل، پاکستان، جمهوری دموکراتیک کنگو، آفریقای جنوبی، ویتنام، نیجریه و تایلند به ترتیب با ۲۴۲، ۲۱۸، ۴۳، ۴۱، ۳۸، ۳۸، ۳۵، ۲۳، ۲۳، ۲۲ و ۲۲ هزار کشته بالاتر از ایران قرار دارند[۴].  

تحلیل آمار کشته‌های تصادف در ایران

اغلب کشورهایی که در این فهرست آمده‌اند جزو پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان هستند و آمار بالای کشته‌های تصادف در آن‌ها احتمالا بیشتر بازتابی از جمعیت قابل توجه آن‌هاست. ایران نیز هفدهمین کشور پرجمعیت جهان است و رتبه جمعیتی آن تفاوت چندانی با رتبه آن در آمار کشته‌های تصادف ندارد. در نتیجه تنها با مراجعه به تعداد مطلق کشته‌های ترافیکی نمی‌توان به مقایسه قابل قبولی از وضعیت کشورها دست پیدا کرد.

برای مقایسه وضعیت کشته‌های تصادف در کشورها لازم است تاثیر جمعیت را بر موضوع مقایسه حذف کنیم تا وضعیت کشته‌های ترافیکی در کشورها، فارغ از جمعیت‌شان با یکدیگر مقایسه شود.

نسبت کشته‌های تصادف به جمعیت

متداول‌ترین شیوه‌ای که برای مقایسه کشورها به کار گرفته می‌شود مراجعه به نسبت‌های جمعیتی و مقدارهای سرانه است. مطابق آمار سال ۲۰۲۱، تعداد کشته‌های تصادف در ایران ۲۱.۵ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است و ایران در جایگاه ۵۰م در میان بیش از ۲۰۰ کشور جهان قرار دارد[۵].  

از جمله کشورهایی که نرخ کشته‌های تصادف به جمعیت در آن‌ها نزدیک به ایران است می‌توان از گامبیا، زامبیا، مراکش، مالی، گینه، اکوادور، جیبوتی، ویتنام، سیرالئون و غنا (بیشتر از ۲۱.۵ کشته در ۱۰۰ هزار نفر) و ساحل عاج، سنگال، بنین، جمهوری دومنیکن، قطر، تووالو، میکرونزی، جزایر مارشال، وانواتو و جزایر سلیمان (کمتر از ۲۱.۵ کشته در ۱۰۰ هزار نفر) اشاره کرد.

تحلیل آمار کشته‌های تصادف در ایران
تحلیل آمار کشته‌های تصادف در ایران

برخی با اشاره به شاخص سرانه معتقدند عملکرد ایمنی حمل و نقل در ایران در مقایسه با دنیا چندان وضعیت نامطلوبی ندارد. آیا استناد به نرخ کشته‌های تصادف در کشورها برای مقایسه تلفات جاده‌ای و ایمنی حمل و نقل آن‌ها کافیست؟ آیا هنگام محاسبه نسبت کشته‌های تصادف به جمعیت، موفق شده‌ایم به اندازه کافی روی موضوع اصلی مطالعه در آمار کشورها متمرکز شویم یا همچنان عوامل مخدوشگرِ دیگری افزون بر جمعیت در این مقایسه وجود دارند؟

مرور اسامی کشورهایی که شاخص سرانه کشته‌های تصادف در آن‌ها نزدیک به یکدیگر و از جمله شبیه به ایران بود، تاثیر شباهت جمعیتی کشورها هنگام بررسی آمار مطلق را دوباره تداعی می‌کند. آیا در این مقایسه نیز عوامل دیگری بر موضوع اصلی چیره‌ شده‌اند و اجازه دیدن آن را به ما نمی‌دهند؟

آمار کامل کشته‌های تصادف کشورهای جهان به صورت مطلق و نسبی در جدول زیر آمده است (به نقل از گزارش آمار فوت ناشی از تصادف سال ۲۰۲۱ وبسایت Our World in Data، منبع داده: IHME Global Disease Burden (2024)).

رتبهکشورتعداد فوت تعداد فوت در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت (نرمال‌شده با توزیع سن) 
۱جمهوری آفریقای مرکزی۳,۲۸۹    ۶۹.۶
۲لسوتو۹۰۴    ۵۴.۷
۳اسواتینی۵۰۶    ۵۰.۳
۴جمهوری دموکراتیک کنگو۳۴,۸۹۴    ۴۸.۵
۵عربستان سعودی۱۷,۴۰۲    ۴۴.۷
۶یمن۱۱,۰۰۴    ۴۳.۰
۷آنگولا۱۰,۷۵۹    ۴۱.۴
۸کنگو۱,۹۰۳    ۴۱.۱
۹لیبی۲,۷۸۵    ۴۰.۲
۱۰آفریقای جنوبی۲۲,۹۰۲    ۳۸.۹
۱۱گابن۶۰۷    ۳۸.۷
۱۲گینه استوایی۴۵۶    ۳۶.۷
۱۳نائورو۴    ۳۶.۵
۱۴عمان۱,۴۳۰    ۳۵.۶
۱۵سومالی۴,۱۰۶    ۳۴.۴
۱۶گینه بیسائو۵۶۲    ۳۳.۴
۱۷موزامبیک۵,۹۳۶    ۳۳.۳
۱۸کامرون۷,۲۹۲    ۳۳.۱
۱۹نامیبیا۶۹۰    ۳۲.۷
۲۰بوریکنافاسو۵,۱۸۱    ۳۲.۴
۲۱اریتره۱,۴۳۴    ۳۲.۱
۲۲افغانستان۷,۱۱۸    ۳۱.۳
۲۳موریتانی۱,۱۰۸    ۳۱.۳
۲۴رواندا۲,۷۹۹    ۳۱.۰
۲۵تایلند۲۱,۷۷۴    ۲۹.۷
۲۶بوروندی۲,۳۱۶    ۲۹.۲
۲۷کومور۱۷۳    ۲۸.۸
۲۸سودان جنوبی۱,۷۸۸    ۲۷.۹
۲۹اوگاندا۶,۵۲۷    ۲۶.۷
۳۰زیمباوه۲,۹۶۵    ۲۶.۴
۳۱کره شمالی۷,۹۱۳    ۲۵.۹
۳۲ونزوئلا۶,۸۹۱    ۲۵.۴
۳۳چاد۳,۰۴۰    ۲۵.۰
۳۴هائیتی۳,۰۴۱    ۲۴.۹
۳۵مالاوی۲,۹۹۶    ۲۴.۴
۳۶سودان۷,۰۶۱    ۲۴.۳
۳۷توگو۱,۷۰۱    ۲۳.۸
۳۸الجزایر۹,۷۲۰    ۲۳.۷
۳۹مالزی۷,۶۳۵    ۲۳.۷
۴۰گامبیا۳۶۱    ۲۳.۶
۴۱زامبیا۲,۷۷۷    ۲۳.۵
۴۲مراکش۸,۴۵۸    ۲۳.۰
۴۳گینه۲,۱۵۳    ۲۲.۵
۴۴مالی۳,۶۲۱    ۲۲.۵
۴۵اکوادور۳,۹۶۴    ۲۲.۱
۴۶جیبوتی۱۹۰    ۲۱.۹
۴۷سیرالئون۱,۴۲۸    ۲۱.۷
۴۸ویتنام۲۲,۵۳۲    ۲۱.۷
۴۹غنا۶,۰۵۸    ۲۱.۶
۵۰ساحل عاج۴,۰۰۰    ۲۱.۵
۵۱ایران۱۸,۵۰۷    ۲۱.۵
۵۲بنین۲,۰۴۶    ۲۱.۴
۵۳سنگال۲,۴۰۵    ۲۱.۴
۵۴جمهوری دومینیکن۲,۳۸۲    ۲۱.۳
۵۵قطر۴۸۷    ۲۱.۱
۵۶تووالو۳    ۲۱.۰
۵۷میکرونزی۱۹    ۲۰.۹
۵۸جزایر مارشال۱۰    ۲۰.۸
۵۹وانواتو۵۸    ۲۰.۵
۶۰جزایر سلیمان۱۱۷    ۲۰.۴
۶۱امارات متحده عربی۱,۳۱۵    ۲۰.۲
۶۲پاراگوئه۱,۴۱۴    ۲۰.۰
۶۳توکلائو۰    ۲۰.۰
۶۴تونس۲,۴۸۸    ۱۹.۷
۶۵ماداگاسکار۳,۶۱۴    ۱۹.۵
۶۶نیووی۰    ۱۹.۴
۶۷السالوادور۱,۲۱۶    ۱۹.۲
۶۸هندوراس۱,۴۸۸    ۱۹.۲
۶۹لیبریا۷۳۳    ۱۹.۲
۷۰پاکستان۳۸,۰۹۵    ۱۹.۱
۷۱کامپوج۲,۹۹۷    ۱۸.۷
۷۲پاپوآ گینه نو۱,۶۵۶    ۱۸.۵
۷۳پالائو۳    ۱۸.۳
۷۴بولیوی۱,۹۱۹    ۱۸.۱
۷۵بوتسوانا۳۹۳    ۱۷.۹
۷۶کنیا۵,۵۷۱    ۱۷.۹
۷۷اتیوپی۱۱,۸۷۲    ۱۷.۸
۷۸تانزانیا۶,۷۷۵    ۱۷.۶
۷۹جزایر کوک۳    ۱۷.۴
۸۰کاستاریکا۹۰۵    ۱۷.۳
۸۱نیجر۲,۷۱۶    ۱۶.۷
۸۲ساموآ۳۱    ۱۶.۶
۸۳لائوس۱,۱۰۷    ۱۶.۲
۸۴سورینام۹۸    ۱۶.۲
۸۵برزیل۳۸,۴۴۲    ۱۶.۰
۸۶اندونزی۴۲,۹۵۳    ۱۵.۸
۸۷نیجریه۲۲,۱۹۵    ۱۵.۸
۸۸گویان۱۲۲    ۱۵.۷
۸۹هند۲۱۸,۴۰۶    ۱۵.۷
۹۰گواتمالا۲,۳۲۸    ۱۵.۶
۹۱بلیز۶۵    ۱۵.۴
۹۲قرقیزستان۱,۰۰۷    ۱۵.۴
۹۳مغولستان۴۹۷    ۱۵.۳
۹۴گرجستان۶۱۲    ۱۴.۹
۹۵پرو۵,۲۸۴    ۱۴.۶
۹۶میانمار۸,۱۲۲    ۱۴.۵
۹۷چین۲۴۲,۳۲۰    ۱۴.۴
۹۸عراق۵,۱۰۶    ۱۴.۴
۹۹کلمبیا۷,۴۸۵    ۱۴.۰
۱۰۰سائوتومه و پرنسیپ۲۳    ۱۳.۹
۱۰۱موریس۲۰۸    ۱۳.۸
۱۰۲مکزیک۱۸,۲۵۱    ۱۳.۷
۱۰۳دومینیکا۱۰    ۱۳.۵
۱۰۴جزایر ویرجین ایالات متحده آمریکا۱۲    ۱۳.۵
۱۰۵اروگوئه۵۴۰    ۱۳.۵
۱۰۶تیمور شرقی۱۶۲    ۱۳.۲
۱۰۷ترینیداد و توباکو۲۰۰    ۱۳.۱
۱۰۸باهاما۵۵    ۱۳.۰
۱۰۹کیریباتی۱۴    ۱۳.۰
۱۱۰جزایر ماریانای شمالی۷    ۱۲.۹
۱۱۱سوریه۱,۷۵۳    ۱۲.۹
۱۱۲بحرین۱۷۴    ۱۲.۸
۱۱۳پاناما۵۲۴    ۱۲.۰
۱۱۴مصر۱۰,۸۸۳    ۱۱.۸
۱۱۵فیلیپین۱۲,۷۵۱    ۱۱.۸
۱۱۶تونگا۱۱    ۱۱.۷
۱۱۷ازبکستان۳,۷۵۵    ۱۱.۰
۱۱۸قزاقستان۲,۰۸۵    ۱۰.۸
۱۱۹تایوان۳,۴۲۲    ۱۰.۸
۱۲۰ایالات متحده آمریکا۴۱,۳۷۲    ۱۰.۸
۱۲۱کویت۴۵۵    ۱۰.۷
۱۲۲اردن۱,۱۷۴    ۱۰.۶
۱۲۳نیکاراگوئه۶۶۷    ۱۰.۵
۱۲۴روسیه۱۶,۷۷۳    ۱۰.۵
۱۲۵سریلانکا۲,۵۳۶    ۱۰.۵
۱۲۶سنت لوسیا۲۱    ۱۰.۴
۱۲۷اوکراین۴,۸۷۶    ۱۰.۳
۱۲۸آرژانتین۴,۹۹۶    ۱۰.۲
۱۲۹ارمنستان۳۴۷    ۱۰.۰
۱۳۰سیشل۱۲    ۱۰.۰
۱۳۱بوتان۷۱      ۹.۶
۱۳۲شیلی۲,۰۶۵      ۹.۵
۱۳۳گوآم۱۶      ۹.۵
۱۳۴ترکیه۸,۱۵۱      ۹.۲
۱۳۵برونئی۴۱      ۹.۱
۱۳۶فیجی۸۲      ۹.۱
۱۳۷رومانی۲,۰۹۹      ۹.۱
۱۳۸پورتوریکو۳۶۱      ۸.۹
۱۳۹ساموآی آمریکا۴      ۸.۷
۱۴۰نپال۲,۲۵۰      ۸.۵
۱۴۱بلغارستان۶۴۷      ۸.۴
۱۴۲کیپ ورد۴۴      ۸.۴
۱۴۳لهستان۳,۷۳۰      ۸.۲
۱۴۴لبنان۴۷۶      ۸.۰
۱۴۵آندورا۸      ۷.۸
۱۴۶فلسطین۳۱۸      ۷.۸
۱۴۷مولداوی۳۲۴      ۷.۷
۱۴۸بلاروس۸۲۱      ۷.۶
۱۴۹کوبا۱,۰۷۹      ۷.۶
۱۵۰یونان۹۷۲      ۷.۶
۱۵۱برمودا۶      ۷.۲
۱۵۲باربادوس۲۶      ۷.۱
۱۵۳گرنادا۸      ۷.۱
۱۵۴بنگلادش۱۱,۱۰۰      ۷.۰
۱۵۵نیوزلند۳۹۵      ۶.۹
۱۵۶تاجیکستان۶۳۷      ۶.۸
۱۵۷لتونی۱۵۹      ۶.۶
۱۵۸لیتوانی۲۲۷      ۶.۶
۱۵۹مونته نگرو۴۸      ۶.۶
۱۶۰کره جنوبی۵,۰۶۵      ۶.۶
۱۶۱سنت کیس و نویس۴      ۶.۵
۱۶۲سنت وینسنت و گرنادین ها۸      ۶.۳
۱۶۳ترکمنستان۳۱۴      ۶.۲
۱۶۴مجارستان۷۵۸      ۶.۱
۱۶۵اسلواکی۳۸۵      ۶.۰
۱۶۶کرواسی۳۲۷      ۵.۹
۱۶۷قبرس۹۲      ۵.۸
۱۶۸پرتغال۷۹۸      ۵.۴
۱۶۹صربستان۶۲۲      ۵.۴
۱۷۰آلبانی۱۷۲      ۵.۳
۱۷۱آذربایجان۵۷۵      ۵.۲
۱۷۲چک۶۵۴      ۴.۹
۱۷۳مقدونیه شمالی۱۲۷      ۴.۹
۱۷۴استرالیا۱,۴۲۶      ۴.۸
۱۷۵ایتالیا۴,۳۰۳      ۴.۸
۱۷۶موناکو۲      ۴.۸
۱۷۷بلژیک۶۲۷      ۴.۵
۱۷۸کانادا۱,۹۰۷      ۴.۴
۱۷۹فرانسه۳,۲۸۷      ۴.۴
۱۸۰سان مارینو۲      ۴.۴
۱۸۱اسلونی۱۱۶      ۴.۱
۱۸۲آنتیگوآ و باربودا۴      ۴.۰
۱۸۳اسرائیل۴۱۴      ۴.۰
۱۸۴استونی۶۵      ۳.۹
۱۸۵بوسنی و هرزگوین۱۵۵      ۳.۸
۱۸۶اسپانیا۲,۰۷۲      ۳.۷
۱۸۷اطریش۴۰۵      ۳.۵
۱۸۸جاماییکا۱۰۸      ۳.۵
۱۸۹آلمان۳,۶۲۰      ۳.۳
۱۹۰لوگزامبورگ۲۶      ۳.۳
۱۹۱هلند۷۲۷      ۳.۰
۱۹۲فنلاند۲۱۳      ۲.۹
۱۹۳گرینلند۲      ۲.۸
۱۹۴مالدیو۱۵      ۲.۷
۱۹۵دانمارک۱۹۶      ۲.۶
۱۹۶ایسند۱۰      ۲.۴
۱۹۷ژاپن۴,۹۵۷      ۲.۲
۱۹۸ایرلند۱۲۴      ۲.۱
۱۹۹سوییس۲۳۶      ۲.۱
۲۰۰انگلستان۱,۶۳۵      ۲.۰
۲۰۱مالتا۱۰      ۱.۹
۲۰۲نروژ۱۲۸      ۱.۹
۲۰۳سنگاپور۱۲۳      ۱.۹
۲۰۴سوئد۲۵۲      ۱.۹

نگاه انتقادی به مقایسه کشورها با شاخص سرانه

نگاهی به کشورهایی که در جدول سرانه کشته‌های تصادف بالا و پایین قرار دارند تردید درباره استناد به شاخص سرانه را بیشتر می‌کند. در صدر این جدول جمهوری آفریقای مرکزی، لسوتو، اسواتینی، جمهوری دموکراتیک کنگو، عربستان سعودی، یمن، آنگولا، کنگو، لیبی و افریقای جنوبی با ۶۹.۶، ۵۴.۷، ۵۰.۳، ۴۸.۵، ۴۴.۷، ۴۳، ۴۱.۴، ۴۱.۱، ۴۰.۲ و ۳۸.۹ کشته در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت و در انتهای آن کشورهای سوئد، نروژ، سنگاپور، مالتا، انگلستان، سوییس، ایرلند، ژاپن، ایسلند و دانمارک با ۱.۹، ۱.۹، ۱.۹، ۱.۹، ۲، ۲.۱، ۲.۱، ۲.۲، ۲.۴ و ۲.۶ کشته در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت قرار دارند.

نگاهی به کشورهای بالا و پایین جدول، ایده تاثیر عوامل دیگر مانند میزان توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ کشورها یا وضعیت اقتصادی آن‌ها یا حتی متغیرهای دیگری مثل مساحت کشورها بر موضوع مطالعه را تقویت می‌کند. به نظر می‌رسد آنچه تحت عنوان سرانه کشته‌های تصادف در کشورها مورد بررسی و مقایسه قرار دادیم در بسیاری از موارد بیش از آنکه نشان‌دهنده عملکرد ایمنی تردد در راه‌های آن‌ها باشد، بازگوکننده عوامل دیگری مثل وضعیت اقتصادی آن‌هاست. به عبارت دیگر اگر بخواهیم تمرکز بررسی را هنگام مقایسه کشورها روی موضوع اصلی یعنی بزرگی‌ یا کوچکی تصادفات منجر به مرگ نگه داریم باید پرسش خود را کمی دقیق‌تر کنیم: آمار کشته‌های تصادف در ایران با توجه به امکانات و شرایط آن در مقایسه با دیگر کشورهای جهان چقدر کم یا زیاد است؟

به نظر می‌رسد آمار سرانه فوت در سوانح رانندگی عمدتا متعلق به کشورهایی است که اقتصاد کوچک‌تر و امکانات محدودتری دارند. به عنوان نمونه اقتصاد کشور آفریقای مرکزی تقریبا  ۲۵۰ برابر کوچک‌تر از اقتصاد ایران است و در نتیجه امکانات محدودتری برای بهبود ایمنی راه‌های خود دارد. آیا آمار کشته‌های تصادف در ایران، اساساً می‌تواند به اندازه این کشور زیاد باشد؟

اگر ۲۴۲ هزار کشته ترافیکی در چین را بیش از آنکه نشان‌دهنده وضعیت تردد در راه‌های آن بدانیم، بازگوکننده جمعیت ۱.۵ میلیاردی آن بدانیم و آن را لزوما وخیم‌تر از وضعیت کشته‌های تصادف ایران تنها با ۲۰ هزار فوت ناشی از تصادف در نظر نگیریم، چرا نباید اختلاف آمار در ایران و آفریقای مرکزی را به حساب تفاوت فاحش در اندازه اقتصاد بگذاریم؟

برای تحلیل آمار کشته‌های تصادف در کشورها و مقایسه عملکرد ایمنی حمل و نقل در راه‌های آن‌ها، باید همانطور که تاثیر جمعیت را به نحوی خنثی کردیم، تاثیر عوامل دیگری مثل اندازه اقتصاد، مساحت، طول راه و مانند آن‌ها را نیز خنثی کنیم.

در آینده به این پرسش پاسخ داده خواهد شد.

تحلیل آمار کشته‌های تصادف و حوادث رانندگی با استفاده از داده‌های سازمان پزشکی قانونی

آمار کشته‌های تصادف در راه‌های درون‌شهری و برون‌شهری ایران

اگر کسی در حریم راه‌های کشور تصادف کند و در فاصله زمانی کمتر از ۳۰ روز از دنیا برود در آمار فوت ناشی از تصادف در سازمان پزشکی قانونی منظور می‌شود. فوت ناشی از تصادف با توجه به نوع راه در سه دسته مختلف ثبت می‌شود:

  1. درون‌شهری
  2. برون‌شهری
  3. جاده روستایی

از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون به طور متوسط ۶۷% فوت ناشی از تصادف با وسایل نقلیه در راه‌های برون‌شهری، ۲۶% در راه‌های درون‌شهری و ۷% در راه‌های روستایی اتفاق افتاده است. در سال ۱۴۰۲ مطابق با آمار پزشکی قانونی ۱۳۷۷۰ نفر در راه‌های برون‌شهری، ۴۹۳۰ نفر در راه‌های درون‌شهری و ۱۱۲۰ نفر در جاده‌های روستایی جان خود را در حوادث رانندگی از دست داده‌اند[۶].

آمار کشته‌های تصادف از نیمه دهه ۹۰ تاکنون، هم در راه‌های درون‌شهری، هم در راه‌های برون‌شهری و هم در جاده‌های روستایی افزایش داشته است، اما این افزایش در آمار برون‌شهری بیشتر بوده است. از سال ۹۵ تا سال ۱۴۰۲، تعداد موارد فوت بر اثر حوادث رانندگی در راه‌های برون‌شهری، درون‌شهری و جاده‌های روستایی به ترتیب ۳۲%، ۱۳% و ۲% افزایش یافته است.

در نتیجه می‌توان گفت نه تنها اغلب موارد مرگ در حوادث رانندگی در راه‌های برون‌شهری اتفاق می‌افتد، بلکه میزان افزایش آمار در راه‌های برون‌شهری نیز در سال‌های اخیر در مقایسه با راه‌های درون‌شهری و روستایی بیشتر‌ است.  

آمار مصدومین حوادث رانندگی

سازمان پزشکی قانونی علاوه بر آمار فوت ناشی از تصادفات رانندگی، تعداد مصدومین حوادث وسایل نقلیه را نیز منتشر می‌کند. مطابق با آمار پزشکی قانونی ۳۹۱,۰۶۹ نفر در سال ۱۴۰۲ در حوادث رانندگی مصدوم شده‌ و کارشان به پزشکی قانونی کشیده است. ۷۱% از مصدومان تصادفات رانندگی را مردان و ۲۹% از آن را زنان تشکیل می‌دهند. سهم بیشتر مردان در مصدومان تصادف می‌تواند ناشی از رانندگی بیشتر آنان و بروز بیشتر رفتارهای پرخطر ایشان در مقایسه با زنان باشد.

سهم بیشتر مردان در میان مصدومان حوادث رانندگی در تمامی استان‌های کشور کم‌و‌بیش به همین صورت است. ۶۵% تا ۷۵% از مصدومان حوادث رانندگی در استان‌های کشور مردان هستند.  

بیشترین آمار کشته‌های تصادف در کدام استان‌ها رخ می‌دهد؟

استان فارس؛ بالاترین آمار فوت در حوادث رانندگی

بیشترین تعداد فوت در حوادث رانندگی در استان‌های ایران، در استان فارس رخ می‌دهد. مطابق با آمار پزشکی قانونی ۱۶۱۰ نفر در سال ۱۴۰۲ جان خود را در حوادث رانندگی این استان از دست داده‌اند. این مشاهده نیازمند توجه و حائز اهمیت به نظر می‌رسد، چرا که این تعداد از آمار فوت، از استان‌های پرجمعیت‌تری مثل تهران، خراسان رضوی و اصفهان نیز بیشتر است. به‌علاوه، این پدیده تنها مربوط به سال ۱۴۰۲ نیست. در سال‌های اخیر تعداد کشته‌های تصادف در استان فارس از دیگر استان‌های کشور بیشتر بوده است[۷].

پس از استان فارس بیشترین تعداد فوت در تصادفات رانندگی، در استان‌های تهران با ۱۴۴۷ مورد فوت، کرمان با ۱۳۹۲، سیستان و بلوچستان ۱۳۷۳، خراسان رضوی ۱۳۴۲، اصفهان ۱۱۷۶ و خوزستان با ۱۱۲۶ مورد رخ داده است که در آن تعداد موارد بیشتر در استان‌های پهناور و مجاوری مانند کرمان و سیستان و بلوچستان در مقایسه با استان‌های پرجمعیت‌تری مثل خراسان رضوی، اصفهان و خوزستان قابل توجه است.

آمار کشته‌های تصادف‌ در حوادث رانندگی درون‌شهری و برون‌شهری استان‌ها

آمار فوت در حوادث رانندگی درون‌شهری در هر استان‌ همبستگی قابل توجهی با جمعیت آن دارد. به بیان دیگر هر چه یک استان پرجمعیت‌تر باشد، آمار موارد فوت‌ در تصادف‌های درون‌شهری آن نیز بیشتر است[۸]، اما در تصادف‌های برون‌شهری و تقریبا در حوادث رانندگی راه‌های روستایی رابطه‌ای به این قوت مشاهده نمی‌شود[۹].

چنانچه مشاهده می‌شود متغیر جمعیت، تا حد زیادی تعداد موارد فوت در تصادف‌های درون‌شهری استان‌ها را توضیح می‌دهد، اما در تصادف‌های جاده‌ای و راه‌های روستایی چنین قابلیتی از خود نشان نمی‌دهد. در نتیجه می‌توان حدس زد سهم عوامل دیگری مانند وضعیت راه‌ها، مساحت استان، میزان تخلفاتی مثل سرعت غیرمجاز و موارد دیگری از این دست نیز در بروز تصادف‌های منجر به مرگ موثر باشد.

احتمالا این عوامل بتوانند آمار بالای تصادف‌های منجر به فوت در برخی استان‌های جنوبی و شرقی کشور را تا حدی توضیح دهند. در بخش‌های بعدی این نوشتار برخی از این عوامل مورد بررسی قرار خواهند گرفت. اما پیش از آن، مسئله‌ مهمی درباره نسبت تعداد فوت به آمار مصدومین وجود دارد که لازم است قبل از تحلیل عوامل موثر در بروز فوت به آن بپردازیم.

مرگبارترین حوادث رانندگی در کدام استان‌ها اتفاق می‌افتد؟

سیستان و بلوچستان؛ مرگبارترین تصادف‌های رانندگی با اختلاف زیاد نسبت به سایر استان‌ها

اگر تعداد موارد فوت بر اثر حوادث رانندگی را بر مجموع تعداد مصدومین و متوفیان پزشکی قانونی در استان‌ها تقسیم کنیم، به شاخصی از مرگباربودن تصادف‌هایی که به پزشکی قانونی ارجاع می‌شوند می‌رسیم.

(تعداد فوت + تعداد مصدوم) / تعداد فوت = مرگبار بودن تصادف

به طور متوسط ۵% از کسانی که در حوادث رانندگی آسیب دیده و کارشان به پزشکی قانونی می‌کشد در کمتر از ۳۰ روز از دنیا می‌روند. این آمار در استان سیستان و بلوچستان نزدیک ۴ برابر متوسط کشوری است و فاصله آن با استان بعدی یعنی استان هرمزگان بیش از ۲ برابر است.

به طور متوسط میزان مرگبار بودن تصادف‌ها نیز مانند برخی از شاخص‌های ذکر شده مثل تلفات جاده‌ای در برخی استان‌های جنوبی و جنوب شرقی بیشتر از دیگر نقاط کشور است. این پدیده می‌تواند با عواملی مانند عدم دسترسی به خدمات پزشکی در فاصله نزدیک به خاطر کم‌برخورداری یا بُعدِ مسافت، عدم تشکیل پرونده پزشکی قانونی برای صدمات جزئی‌تر، سرعت زیاد، قاچاق سوخت و کالاهای دیگر بستگی داشته باشد. با این حال، اختلاف زیاد تصادف‌های مرگبار در استان سیستان و بلوچستان با دیگر استان‌های کشور نیازمند توجه ویژه است.

آمار فوت پزشکی قانونی در حریم راه‌های کشور و تعداد مصدومین زن و مرد به تفکیک استان در جدول زیر آمده است.

جدول آمار موارد فوت و مصدومین حوادث رانندگی
ارجاع‌شده به پزشکی قانونی در سال ۱۴۰۲

منطقه فوت (کل)  فوت (برون‌شهری)  فوت (درون‌شهری)  فوت (روستایی)  مصدوم (کل)  مصدوم (مرد)  مصدوم (زن) مرگبار بودن تصادف
کشور ۱۹,۸۲۰      ۱۳,۷۷۰        ۴,۹۳۰        ۱,۱۲۰ ۳۹۱,۰۶۹ ۲۷۵,۸۰۰ ۱۱۵,۲۶۹۴.۸%
فارس   ۱,۶۱۰        ۱,۰۶۰           ۳۹۱         ۱۵۹  ۲۶,۵۷۰   ۱۹,۰۲۳  ۷,۵۴۷۵.۷%
تهران  ۱,۴۴۷           ۵۳۴           ۸۸۲           ۳۱  ۴۷,۲۰۲  ۳۴,۴۶۲  ۱۲,۷۴۰۳.۰%
کرمان  ۱,۳۹۲        ۱,۰۱۳           ۲۸۳            ۹۶      ۱۵,۹۸۰      ۱۱,۴۰۹        ۴,۵۷۱۸.۰%
سیستان و بلوچستان        ۱,۳۷۳        ۱,۱۵۹             ۹۰           ۱۲۴        ۷,۳۵۴        ۵,۴۸۸        ۱,۸۶۶۱۵.۷%
خراسان رضوی        ۱,۳۴۲           ۷۴۱           ۴۶۵           ۱۳۶      ۳۳,۸۵۲      ۲۳,۵۸۱      ۱۰,۲۷۱۳.۸%
اصفهان        ۱,۱۷۶           ۷۷۸           ۳۹۸              –        ۳۳,۷۸۲      ۲۳,۸۸۶        ۹,۸۹۶۳.۴%
خوزستان        ۱,۱۲۶           ۸۲۴           ۲۸۵             ۱۷      ۲۰,۱۸۴      ۱۵,۱۷۵        ۵,۰۰۹۵.۳%
آذربایجان شرقی           ۹۸۹           ۶۶۹           ۲۵۵             ۶۵      ۱۹,۸۴۰      ۱۴,۱۴۲        ۵,۶۹۸۴.۷%
آذربایجان غربی           ۷۲۷           ۵۴۷           ۱۴۲             ۳۸      ۱۳,۶۳۲        ۹,۴۸۱        ۴,۱۵۱۵.۱%
مرکزی           ۶۷۸           ۵۴۰           ۱۰۴             ۳۴        ۸,۴۹۸        ۵,۷۱۶        ۲,۷۸۲۷.۴%
مازندران           ۶۴۲           ۴۵۳           ۱۷۹             ۱۰      ۱۴,۴۴۸        ۹,۷۷۲        ۴,۶۷۶۴.۳%
گیلان           ۵۹۳           ۴۴۴           ۱۲۸             ۲۱      ۱۳,۱۷۹        ۹,۳۱۷        ۳,۸۶۲۴.۳%
کرمانشاه           ۴۹۶           ۳۵۹           ۱۳۳                ۴      ۱۱,۲۱۴        ۷,۶۸۰        ۳,۵۳۴۴.۲%
هرمزگان           ۴۸۷           ۳۲۵             ۹۹             ۶۳        ۵,۳۰۰        ۳,۹۱۳        ۱,۳۸۷۸.۴%
لرستان           ۴۸۴           ۳۹۲             ۶۶             ۲۶      ۱۰,۴۱۹        ۷,۴۱۲        ۳,۰۰۷۴.۴%
گلستان           ۴۵۵           ۳۶۵             ۷۷             ۱۳        ۹,۶۶۸        ۶,۸۶۴        ۲,۸۰۴۴.۵%
کردستان           ۴۲۱           ۳۲۰             ۵۳             ۴۸        ۸,۱۴۲        ۵,۶۹۲        ۲,۴۵۰۴.۹%
همدان           ۴۰۸           ۲۹۸             ۷۳             ۳۷        ۷,۴۲۱        ۵,۱۳۰        ۲,۲۹۱۵.۲%
بوشهر           ۳۷۷           ۲۸۱             ۸۳             ۱۳        ۵,۰۹۱        ۳,۷۵۱        ۱,۳۴۰۶.۹%
قزوین           ۳۵۲           ۲۷۳             ۵۵             ۲۴        ۸,۶۹۰        ۵,۷۹۰        ۲,۹۰۰۳.۹%
البرز           ۳۵۰           ۲۰۷           ۱۴۰                ۳        ۹,۷۰۰        ۶,۳۴۱        ۳,۳۵۹۳.۵%
سمنان           ۳۴۱           ۲۸۵             ۴۶             ۱۰        ۶,۷۳۹        ۴,۳۸۷        ۲,۳۵۲۴.۸%
خراسان جنوبی           ۳۴۰           ۲۶۴             ۴۲             ۳۴        ۵,۳۳۳        ۳,۵۷۹        ۱,۷۵۴۶.۰%
یزد           ۳۳۲           ۱۹۰           ۱۳۲             ۱۰        ۸,۲۳۰        ۵,۹۴۳        ۲,۲۸۷۳.۹%
قم           ۳۲۹           ۲۱۱           ۱۱۵                ۳        ۹,۱۱۸        ۶,۱۸۹        ۲,۹۲۹۳.۵%
چهارمحال و بختیاری           ۳۲۶           ۲۸۲             ۳۸                ۶        ۵,۰۷۷        ۳,۵۳۱        ۱,۵۴۶۶.۰%
زنجان           ۳۰۴           ۲۲۵             ۴۷             ۳۲        ۵,۹۷۱        ۴,۰۵۷        ۱,۹۱۴۴.۸%
خراسان شمالی           ۲۸۳           ۲۲۱             ۵۳                ۹        ۵,۴۹۰        ۳,۷۲۸        ۱,۷۶۲۴.۹%
اردبیل           ۲۴۳           ۱۷۸             ۴۳             ۲۲        ۶,۱۲۰        ۴,۲۲۲        ۱,۸۹۸۳.۸%
کهکیلویه و بویراحمد           ۲۲۴           ۱۸۳             ۲۲             ۱۹        ۵,۹۳۱        ۴,۰۹۶        ۱,۸۳۵۳.۶%
ایلام           ۱۷۳           ۱۴۹             ۱۱             ۱۳        ۲,۸۹۴        ۲,۰۴۳           ۸۵۱۵.۶%

* * *

جمع‌بندی و ادامه

تعداد کشته‌های تصادف در ایران به خودی خود عددی قابل توجه است. مطابق آمار پزشکی قانونی ۱۹۸۲۰ نفر در سال ۱۴۰۲ جان خود را در حوادث رانندگی از دست داده‌اند. در سال‌های اخیر این آمار روندی افزایشی پیدا کرده و به یک مسئله جدید تبدیل شده است.

دو سوم کشته‌های تصادف مربوط به تلفات جاده‌ای خارج از شهر و مابقی مربوط به حوادث رانندگی درون شهرها و راه‌های روستایی است. بیشترین آمار کشته‌های تصادف در مجموع در استان فارس و بیشترین تعداد تصادفات برون‌شهری در سیستان و بلوچستان رخ داده است.

علاوه بر بیشترین تعداد تلفات جاده‌ای، مرگبارترین تصادف‌های ایران نیز با اختلاف زیاد در استان سیستان ‌و بلوچستان رخ می‌دهد، چرا که نسبت تعداد فوت به مصدوم در آمار پزشکی قانونی چند برابر از استان‌های دیگر بیشتر است.

این مقالۀ دنباله‌دار با انتشار داده‌های جدید در سازمان پزشکی قانونی به روز خواهد شد و با پاسخ به پرسش‌هایی از این دست تکمیل خواهد شد:  

  • وضعیت آمار کشته‌های تصادف در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان چگونه است؟
  • روند تغییرات آمار کشته‌های تصادف در دنیا چگونه است؟
  • آمار کشته‌های تصادف در کدام‌ استان‌ها رو به افزایش و در کدام استان‌ها رو به کاهش است؟
  • بیشترین تصادف‌های نوروزی در کدام استان‌ها رخ می‌دهد؟
  • آیا سرنخی از شبکه قاچاق سوخت در آمار کشته‌های تصادف وجود دارد؟
  • آیا آمار کشته‌های تصادف در استان‌های ایران با عواملی مثل تعداد تردد، وضعیت راه‌، فرسودگی خودرو‌ها و میزان تخلفات در ارتباط است؟
  • با دست گذاشتن روی کدام عوامل می‌توان سیاستی برای کاهش آمار کشته‌های تصادف در استان‌های ایران اتخاذ کرد؟

ارجاع و پانویس

[۱] رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در سال ۱۳۹۹ اعلام کرد آمار فوت زلزله بم حدود ۳۴ هزار نفر بوده است. در برآوردهای قبلی آمار فوت زلزله بم بین ۲۰ تا ۴۵ هزار نفر اعلام شده بود (+). 

در مورد آمار فوت زلزله‌های طبس و رودبار و منجیل از منابع غیررسمی استفاده شده است.

[۲] این مقایسه با اعداد مطلق انجام شده و تاثیر متغیرهای دیگری مثل رشد جمعیت یا پیشرفت‌های صنعت ساختمان در آن لحاظ نشده است.

[۳] نگاهی به آمار شهدای ایران در جنگ با عراق، دقیقه ۱۳۹۹ (+)

[۴] Deaths from road injuries, 2021; Annual number of deaths from road injuries. Road injuries include deaths of drivers, passengers, pedestrians and cyclists (+).

[۵] Death rate from road injuries, 2021; The annual number of deaths from road injuries per 100,000 people. Deaths include those from drivers and passengers, motorcyclists, cyclists and pedestrians (+).

[۶] آمار متوفیات و مصدومین ناشی از حوادث رانندگی ارجاعی به مراکز پزشکی قانون کشور طی سال ۱۴۰۲ (+)

[۷] نگاهی به آمار کشته‌های تصادف در ایران، بهمن اجدری، دقیقه تیر ۱۴۰۲ (+)

[۸] ضریب همبستگی جمعیت استان با تعداد موارد فوت در تصادف‌های درون‌شهری = 0.۹۷

[۹] ضریب همبستگی جمعیت استان با تعداد موارد فوت تصادف‌های برون‌شهری = 0.۵۰

ضریب همبستگی جمعیت استان با تعداد موارد فوت در حوادث رانندگی راه‌های روستایی = 0.۵۹

نویسندگان

تحلیل آمار کشته‌های تصادف در ایران

دانش‌آموختۀ آمار و تحلیلگر داده

دیدگاه‌ها

4 پاسخ

  1. سلام
    سپاس از تحلیلتون
    به نظرم منطقی تر اینه که به جای آمار تعداد کشته شدگان، از درصد نسبی کشته شدگان به کل جمعیت کشور انجام می شد.

    1. سلام آقای جوادی
      خیلی ممنون برای نکته‌سنجی و اظهار نظر
      در ادامه حتما از نسبت کشته‌شدگان تصادف به جمعیت و روش‌های دیگری برای نرمال کردن داده استفاده خواهم کرد. با توجه به این که هر گونه سرمایه‌گذاری برای کاهش این آمار، با اعداد مطلق نسبت دارد فکر کردم لازمه اعداد مطلق هم حتما دیده شوند. مشخصا در این مسئله اعداد مطلق حرف زیادی برای گفتن دارند و نمی‌توان آن‌ها را ندید.
      سپاس از شما

  2. سلام و وقت به‌خیر؛
    فکر می‌کنم نسبت حوادث/مصدومین/فوتی‌ها به تعداد سفر شاخص بهتری از نسبت حوادث/مصدومین/فوتی‌ها به جمعیت هست.

  3. با سلام و تشکر از مقاله ای که روی ان زحمت کشیده شده ولی نکات تخصصی وجود دارد که اگر اضافه شود آن را کامل میکند.
    در حوادث چند در صد عوامل انسانی و چند درصد جاده و چند در صد ان تجهیزات غیر استاندارد خودرو ها است؟
    به عنوان مثال در چند درصد از تصادفات ایربگ عمل کرده و ایا بازدارنده بوده یا عکس آن؟
    یا موارد دیگری از همین دست

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *