علیرضا کدیور

بازماندن کودکان از تحصیل یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظام آموزش و پرورش ایران دستِ‌کم در یک دهه اخیر است. مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تعداد کودکان بازمانده از تحصیل در پنج سال اخیر ۱۷% افزایش یافته به ۹۱۱ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ رسیده است. در این نوشتار پدیده بازماندن از تحصیل با مراجعه به داده‌های سرشماری ۱۳۹۵ مورد مطالعه قرار گرفته و رابطه متغیرهای وضعیت سکونت، جنسیت، سن و قومیت با بازماندن از تحصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
بررسی این داده‌ها‌ چند نکته مهم را نشان می‌دهد: بیرون افتادن از چرخه تحصیل بیش از آنکه مسئله مقطع ابتدایی باشد، مسئله دوره متوسطه است، بیش از آنکه مسئله پسرها باشد مسئله دخترهاست و بیش از آنکه مسئله شهر باشد مسئله روستاست. متغیر قومیت نیز در برخی گروه‌ها مثل مردم بلوچ، روستانشینان عرب، دختران روستایی کرد و … با بازماندن از تحصیل از نظر آماری رابطه معنادار دارد.

در این مقاله داده‌های بیش از ۱۳۵۰ کارنامه‌ کنکور و نتایج انتخاب رشته آن‌ها در کنار یکدیگر مورد پردازش و تحلیل قرار گرفته است.
از جمله مواردی که از این داده‌ها قابل استخراج است نمونه‌ای از رتبه‌هایی است که در سه سال گذشته به صورت متوسط منجر به قبولی در برخی از رشته‌ها و دانشگاه‌ها شده‌اند. جداولی که در این قسمت عرضه شده با برخی ملاحظات می‌تواند برای کسانی که در حال انتخاب رشته هستند نیز کاربرد داشته باشد.
علاوه بر این، مقدار متوسط رتبه‌های مذکور به عنوان شاخصی اولیه برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها از نگاه جامعه پیشنهاد شده است؛ اگرچه داده‌های در دست برای این کار کافی به نظر نمی‌رسد.
اما مهم‌ترین بخش مقاله در واقع بخش پایانی آن است که به تحلیل رابطه رتبه منطقه و رتبه کل می‌پردازد. این تحلیل نشان می‌دهد نظام سهمیه‌بندی کنکور آنچنان که تصور می‌شود در تمامی گروه‌های آزمایشی عملکردی در راستای ارتقای عدالت اجتماعی ندارد.
به نظر می‌رسد تحلیل داده‌های بیشتری در این باره، پرده از نکات مهم بیشتری در ارتباط با نظام ارزشیابی کنکور بردارد. به همین سبب انتشار عمومی داده‌های ادوار مختلف کنکور ضرورت دارد. با این حال، سازمان سنجش هیچ‌گاه نسبت به انتشار عمومی این داده‌ها اقدام نکرده و لازم است با این کار امکان بررسی جدی‌تر نظام ارزشیابی کنکور را فراهم کند.