کورت وونه‌گات طنزپرداز و رمان‌نویس مشهور آمریکایی وقتی در ۸۲ سالگی در اوج تجربه نویسندگی قرار داشت احوال و افکارش را در «مرد بی‌وطن» آخرین کتاب خود شرح داد. او در بخشی از این کتاب تجربیاتش با مواد مخدر را بازگو می‌کند و پس از فهرست‌کردنِ آن‌ها از بزرگ‌ترین ماده مخدر جهان پرده‌برداری می‌کند:
«هیچ وقت جرأت نکردم سراغ هروئین، کوکائین، ال‌اس‌دی و نظایر آن‌ها بروم. می‌ترسیدم مرزهای جنون را رد کنم. اما ماری‌جوآنا را چند بار برای اینکه ضد اجتماعی نباشم با رفقا دود کردم که خیلی هم بالا نرفتم. انگار چندان اثری هم روی من نداشت. به همین دلیل دیگر هیچ وقت تکرارش نکردم.
نمی‌دانم خواست خدا بوده یا چیز دیگری مثل بی‌استعدادی ژنتیکی که هیچ‌گاه الکلی نشدم، چون هر از گاهی دُمی به خُمره می‌زنم و امشب هم قرار است لَبی تَر کنم. البته برای خودم محدودیتِ دو بار مصرف در روز را گذاشتم. مصرف سیگارم البته کم نیست و در این سن و سال هنوز منتظرم آنچنان که همیشه روی پاکتش هم وعده داده بالاخره یک روز کارم را تمام کند، اما تا الان هیچ خبری نبوده است. تصمیم دارم یک روز به‌خاطر انتشار این اطلاعات نادرست از آن‌ها شکایت کنم.
بگذریم… اجازه دهید تجربه‌ای را با شما در میان بگذارم. من یک بار چنان بالا رفتم که حتی با کِرک و کوکائین هم نمی‌شد به گردش رسید. این تجربه مربوط به زمانی بود که برای اولین بار گواهینامه رانندگی گرفتم و به تمام جهانیان در هر کجا که بودند اعلام کردم: مراقب خودتان باشید، هم‌اینک کورت وانه‌گات وارد می‌شود!
ماشینم آن موقع استودبیکر [۱] بود و تا آنجایی که به یاد دارم آن اتوموبیل هم مثل همه وسایل نقلیه دیگر و صنایع امروزی و نیروگاه‌های برق و وسایل گرمایشی نیروی محرکه‌اش را از اعتیادآورترین و مخرب‌ترین ماده مخدر تمامی قرون و اعصار می‌گرفت: سوخت فسیلی.
وقتی شمای جوان یا حتی وقتی منِ پیر پا به عرصه وجود گذاشتیم، جهانِ صنعتی‌شده، گندِ استفاده از سوخت فسیلی را در آورده بود. البته دیری نخواهد بود که جیره‌مان به انتها برسد و دوره خطرناک خماری آغاز شود.
اجازه دهید حقیقتی را با شما در میان بگذارم. ما همگی به استفاده از سوخت فسیلی معتاد شده‌ایم و متاسفانه هنوز در مرحلۀ انکاریم. از بد حادثه رهبرانمان نیز عزمشان را جزم کرده‌اند تا به انواع جنایت‌ها متوسل شوند و همین اندک موادی را که داریم تا از خماری تلف نشویم هم زودتر مصرف کنند [۲]»
از انقلاب صنعتی به این سو وابستگی بشر به سوخت‌های فسیلی هر سال بیشتر و بیشتر شده است. جابجایی، حمل و نقل، سرمایش، گرمایش، روشنایی، اینترنت، پخت‌و‌پز و بسیاری دیگر از نیازهایمان همگی با اتکا به سوخت‌های فسیلی تامین می‌شوند. تمامی اقتصادهای جدید بر پایه سوخت فسیلی بنا شده‌اند. زندگی اکثر قریب به اتفاق ما به گونه‌ایست که شاید اغراق نباشد اگر بگوییم حتی چند دقیقه هم نمی‌توانیم از مصرف سوخت‌های فسیلی خودداری کنیم.
چرا اعتیاد به سوخت فسیلی خطرناک است؟
برای پاسخ به این پرسش باید ابتدا داستان حیات در زمین و نقش محوری کربن را در آن مرور کنیم.
نقش حیاتی کربن در داستان حیات
در طول میلیاردها سال، گونه‌های حیات در کره زمین در چرخه‌ای حیرت‌انگیز پرورش یافته و به وضعیت کنونی رسیده‌اند. در میان تمام عناصری که در این چرخه حاضر بوده‌اند یک عنصر نقشی محوری داشته و آن کربن است. شاید چندان بیراه نباشد اگر بگوییم داستان بالیدنِ حیات در زمین، در حقیقت داستان کربن است.
گیاهان و همینطور بسیاری از باکتری‌ها و آغازیان دیاکسیدکربن موجود در جو را جذب می‌کنند، سپس با جذب انرژی از تابش خورشید آن را به اکسیژن و قند تبدیل می‌کنند. اکسیژن در فضا منتشر می‌شود و قند که حاوی کربن است برای رشد مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدین ترتیب کربن به یک عنصر اصلی در بدن این موجودات تبدیل می‌شود. وقتی گیاه مثل هر موجود زنده دیگری عمرش به سر می‌رسد خوراک باکتری‌ها یا دیگر حیوانات می‌شود. این موجودات، گیاهان را می‌خورند تا انرژی به دست بیاورند، رشد کنند و تکثیر شوند. آن‌ها بخشی از این کربن را به صورت دیاکسیدکربن در بازدم خود در فضا منتشر می‌کنند. وقتی موجودات زنده می‌میرند، اگر غذای دیگر موجودات زنده نشوند همگی سر از خاک در می‌آورند. بخشی از کربنی که در خاک دفن می‌شود به صورت گاز به جو باز می‌گردد اما بخش دیگر در اعماق خاک باقی می‌ماند. اجساد معمولا در فرایندی از فساد و فرسایش به صخره و فسیل و تخته‌سنگ تبدیل می‌شوند. آن‌ها مدت زیادی به این هیبت نمی‌مانند و تحت فشار و حرارت بسیار زیاد در اعماق زمین تکه‌تکه و ذوب می‌شوند. در این فرایند کربن زیادی آزاد می‌شود. کربن‌آزاد شده با انفجار و فوران آتشفشان‌ها به جو راه پیدا می‌کند و بدین ترتیب چرخه ادامه پیدا کند.
اما گاهی جسدها به اندازه کافی سریع فرسایش پیدا نمی‌کنند و به جای صخره و تخته‌سنگ، به نفت، گاز و زغال سنگ تبدیل می‌شوند. این بخش از کربن زیر زمین حبس می‌شود و راهی به جو پیدا نمی‌کند.
این خلاصه‌ای از چرخۀ طبیعی کربن در زمین است [۳]. در این چرخه، کربن با سرعت مشخصی در کره خاکی به گردش در می‌آید و در آن زیر و رو می‌شود. با انباشته‌شدن بخشی از آن در زیر زمین و همینطور در بدن موجودات زنده، مقدار کربن روی زمین در قالب گاز متعادل نگه داشته می‌شود و ادامه حیات را ممکن می‌کند.
اما در سال‌های اخیر، یکی از این گونه‌ها یعنی همین آدمیزادی که ما باشیم به نفت و گاز و زغال سنگ گفت «سوخت فسیلی» و حبس آن‌ها در اعماق زمین را شکست و آن‌ها را از زیر خروارها خاک بیرون کشید. انسان ذخائر عظیم کربن زیر زمین را دود کرد و بدین ترتیب، کربنی را که در طول صدها میلیون سال در زمین آرام گرفته بود تنها طی ۱۵۰ سال دوباره به جو باز گرداند.
این هم از عجایب واژه‌سازی در تاریخ بود که «فسیل» با تمامِ ارزش تاریخی، علمی، هنری ویژه‌ای که داشت با واژه «سوخت» همنشین شود تا دیگر کسی فکر دیگری درباره آن نکند.
اعتیاد معمولاً با فراموشی و انکار شروع می‌شود تا عیش مصرف‌کننده هیچ‌گاه مُنغص نشود و پس از آن نوبت به وابستگی برسد.
توسعه اقتصادی پس از انقلاب صنعتی – یا به عبارتی همان سوزاندن سوخت‌های فسیلی – در ۱۵۰ سال اخیر آنچنان افسارگسیخته و شدید بوده [۴] که چرخه طبیعی کربن را به کلی بر هم زده است. اعتیاد ما به مصرف فزایندۀ سوخت فسیلی دقیقا به همین علت خطرناک است. دود کردن این مواد، مکانیزمی را که طی چند میلیارد سال به کار گرفته شده بود تا موجودات زنده در زمین پرورش یابند، از مسیر همیشگی خود خارج کرده است.
ردپای کربن
هر محصولی که مصرف می‌کنیم طی زنجیره‌ای از فعالیت‌ها به وجود آمده و در اختیار ما قرار گرفته است. هر یک از این مراحل مقداری گاز کربن در فضا آزاد کرده است. به تمامی دی‌اکسیدکربنی که یک محصول و تمامی اجزای تشکیل‌دهنده‌اش در جو منتشر می‌کنند ردپای کربنِ آن محصول می‌گویند. این عبارت به حوزه عمومی راه پیدا کرده تا حواس مصرف‌کننده را به عواقب اقلیمی تصمیماتش جلب کند و اگر پیامدهای زیست‌محیطی برایش اهمیت دارد در تصمیماتش بیشتر به گزینه‌هایی گرایش پیدا کند که ردپای کربن‌شان کمتر است.
اختلال در چرخه کربن چگونه حیات را تهدید می‌کند؟
وجود دیاکسیدکربن در جو سبب می‌شود دمای زمین متعادل باقی بماند. البته تنها دیاکسیدکربن نیست. گازهای دیگری مانند بخار آب، متان و ازون هم این ویژگی را دارند. وجود این گازها در جو زمین، دمای هوا را مانند گلخانه برای پرورش حیات مناسب نگه می‌دارد. به همین سبب به آن‌ها گازهای گلخانه‌ای [۵] می‌گویند.
دمای زمین تابع موازنه میان دریافت انرژی از تابش خورشید و بازتاب بخشی از آن در فضا است. در میان گازهای موجود در جو، گازهای گلخانه‌ای در این موازنه نقشی اساسی دارند. این گازها بخشی از بازتابش خورشید را به دام می‌اندازند و آن را دوباره در فضا گسیل می‌کنند. آن‌ها بدین ترتیب جو زمین را گرم می‌کنند. اگر مقدار گازهای گلخانه‌ای در جو زمین افزایش یابد بازتابش‌های بیشتری اتفاق می‌افتد و در نتیجه زمین گرم می‌شود.
در حال حاضر شواهد متعددی در دست است که متوسط دمای زمین در صد سال گذشته افزایش یافته است. به این پدیده گرمایش زمین یا گرمایش جهانی [۶] می‌گویند. مهم‌ترین علتی که برای این پدیده ذکر شده افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو زمین است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها دیاکسیدکربن است.
در میان چند ادعای مربوط به گرمایش جهانی یکی از پذیرفته‌شده‌ترین آن‌ها این است که غلظت دیاکسیدکربن موجود در فضا از شروع انقلاب صنعتی به بعد افزایش یافته است. میزانِ دی‌اکسیدکربنِ هوا برای نخستین بار در نیمه قرن بیستم در ارتفاع چهار هزار متری در هاوایی دور از منابع آلودگی اندازه‌گیری شد. اندازه‌گیری‌هایی که از آن زمان تاکنون انجام شده به وضوح نشان می‌دهد غلظت دیاکسیدکربن در جو زمین به صورت مستمر در حال افزایش است.
دانشمندان با حفاری در یخ‌های قطب جنوب و نقاط دیگر تخمینی از غلظت دیاکسیدکربن هوا در سال‌های دورتر نیز پیدا کردند. وقتی برف می‌بارد اسفنجی و سبک است و مقدار زیادی هوا در خود دارد. وقتی فشرده می‌شود و یخ می‌زند بخشی از این هوا داخل آن حبس می‌شود. دانشمندان با حفاری در عمق چند کیلومتری یخ‌های قطبی و استخراج این حباب‌ها موفق شدند غلظت گازهای گلخانه‌ای از جمله دیاکسیدکربن در گذشته‌های دورتر را برآورد کنند و آن را کنار اندازه‌گیری‌های جدیدتر قرار دهند [۷]. نتایج این تحقیقات بسیار تکان‌دهنده بوده است:
دیاکسیدکربن در ۱۵۰ سال اخیر به صورت کاملاً بی‌سابقه‌ای نسبت به چند صد هزار سال گذشته افزایش یافته است [۸] .
گرمایش و تمثیل تب
دمای بدن انسان به عنوان یکی از موجودات زنده ساکن در کره زمین در حالت عادی بین ۳۶.۵ تا ۳۷ یا ۳۷.۵ درجه سلسیوس در شبانهروز در نوسان است. اگر دمای بدن انسان تا ۳۸.۳ درجه سلسیوس افزایش یابد فرد تب می‌کند و مکانیزم‌های دفاعی‌اش فعال می‌شود. اگر افزایش بیشتر باشد و دمای بدن به ۴۰ یا ۴۱ درجه سلسیوس و بیشتر از آن برسد فرد به کما می‌رود و جانش را از دست می‌دهد. به بیان دیگر، بدن انسان فقط در محدوده کوچکی از دما می‌تواند بدون مشکل به زندگی خود ادامه دهد و تنها چند درجه افزایش آن برایش خطر مرگ دارد. مثلا اگر دمای بدن تنها ۴ درجه افزایش یابد دیگر کاری از مکانیزم‌های دفاعی بر نمی‌آید و ادامه حیات با تهدید بسیار شدید روبرو می‌شود.
این تمثیل برای فهم وضعیت کنونی زمین راهگشاست. تنها اندکی افزایش دما مکانیزم‌های جدیدی را در اقلیم فعال می‌کند و در نتیجه زیستگاه موجودات زنده دستخوش تغییرات شدید می‌شود[۹]. اگر افزایش دما ادامه یابد ممکن است طومار حیات برای بسیاری از موجودات زنده برای همیشه در هم پیچیده شود.
در ۱۵۰ سال اخیر میانه دمای زمین در آب و خشکی، بیش از ۱ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و از دمای زیر صفر به حدود ۱ درجه سلسیوس رسیده است.
از میانه دهه ۱۹۶۰ میلادی دمای زمین با سرعت بیشتری افزایش یافته است. بسیاری از دانشمندان معتقدند تنها با ۰.۵ درجه افزایش دمای بیشتر و رسیدن دمای هوا به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد تغییرات اقلیمی، صورتی فاجعه‌بار پیدا می‌کند. آن‌ها با امتداد روند فعلی نیم درجه افزایش در کمتر از ۱۲ سال اتفاق می‌افتد. به همین دلیل نه تنها کاهش و توقف انتشار گازهای گلخانه‌ای باید در دستور کار قرار گیرد بلکه باید با گسترش جنگل‌ها و همچنین نوآوری در به کار گرفتن روش‌ها و ابزارهای جدید دی‌اکسید کربن موجود در هوا را کم کنند.
نگاهی به رابطه استخراج کربن و گرمایش
بررسی مصرف سالانۀ سوخت‌های فسیلی و غلظت دی‌اکسید کربن هوا در ۱۵۰ سال گذشته نشان می‌دهد این دو متغیر رابطه‌‌ای بسیار قوی با یکدیگر دارند (R2 = 0.98). همان طور که انتظار می‌رود تقریباً تمام تغییرات دی‌اکسید کربن موجود در اتمسفر در ۱۵۰ سال اخیر را می‌توان با افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی در این دوره زمانی توضیح داد. اگر مشابه همین بررسی را در مورد متغیرهای غلظت دیاکسیدکربن در جو و متوسط دمای زمین در سال‌های مختلف انجام دهیم، هم وجود رابطۀ قوی کاملاً مشهود است [۱۰]. اما این رابطه به قوت رابطه قبلی نیست. این نکته را از کمتر بودن پراکندگی نقاط حول خط‌چین برازش‌شده می‌توان فهمید (کمتر بودن شاخص R2). این تفاوت به این خاطر است که علاوه بر افزایش تمرکز دیاکسیدکربن در جو، عوامل دیگری نیز در افزایش دما هوا موثرند اما افزایش تمرکز دیاکسیدکربن در هوا تنها تحت تاثیر مصرف سوخت‌های فسیلی است. با این حال هیچ کدام از عوامل دیگر مانند دیاکسیدکربن بر گرمایش جهانی موثر دانسته نشده‌اند. گفته می‌شود نزدیک به ۸۰% گرمایش جهانی محصول افزایش دیاکسیدکربن در جو زمین است [۱۱] .
اگر می‌خواهید روش‌ها و ابزارهای تحلیل داده را یاد بگیرید،
به لینک زیر مراجعه کنید.
پیامدهای ناخواسته؛ یا اقتصادِ انکار؟
شاید تصور کنید وقتی بشر در طول ۱۵۰ سال، هر سال بیشتر از سال گذشته، نفت و گاز و زغال سنگ می‌سوزاند و به قول کورت وونه‌گات زمین را انداخته بود زیر پایش، اصلاً متوجه پیامدهای مخرب آن نبود، اما واقعیت کاملا بر‌عکس است.
در سال ۱۸۵۶ یک دانشمند آمریکایی به نام یونیس فوت [۱۲]، آزمایش مهمی انجام داد. او دو محفظه شیشه‌ای با ظاهر یکسان تهیه کرد. یکی از محفظه‌ها را با هوای معمولی و دیگری را با دیاکسیدکربن پر کرد. سپس در هر کدام یک دماسنج گذاشت و آن‌ها را در برابر نور خوشید قرار داد. او متوجه شد در محفظه حاوی دیاکسیدکربن دما به صورت چشمگیری نسبت به محفظه دیگر بیشتر افزایش پیدا می‌کند و حرارتِ حاصل‌شده مدت زمان بیشتری در محفظه باقی می‌ماند. او همین آزمایش را با گازهای دیگری مثل اکسیژن و هیدروژن انجام داد، اما اتفاق مشابهی نیفتاد. یونیس نتایج آزمایش خود را در یک مقالۀ دو صفحه‌ای با عنوان «شرایط موثر بر گرمای حاصل از تابش خورشید» در همان سال منتشر کرد و برای نخستین بار اعلام کرد اگر مقدار این گاز در اتمسفر بیشتر شود دمای زمین افزایش پیدا خواهد کرد.
این مقاله علی رغم دستاورد بسیار مهمش با چنان استقبال سردی مواجه شد که سه سال بعد فیزیکدانی ایرلندی به نام جان تیندال [۱۳]، بدون اشاره به آزمایش فوت، آن را تکرار کرد و به همان نتایج رسید. او علاوه بر دی‌اکسید کربن، گازهای گلخانۀ دیگری مانند بخار آب و متان را هم شناسایی کرد و آن‌ها را به پتویی برای پوشش گیاهی و جانوری روی زمین یا مثل لباس برای انسان تشبیه کرد.
یونیس نیوتون فوت جزو نخستین نسل از زنانی بود که در آمریکا در کنار مردان پیشرفته‌ترین علوم زمانۀ خود را می‌آموختند. وقتی مهم‌ترین مقاله خود را در ۳۷ سالگی به چاپ رساند، به دلایل نامعلوم خودش نتوانست آن را ارائه کند و به جای او جوزف هنری فیزیکدان شناخته‌شده آمریکایی که یک مرد بود مقاله را ارائه داد. یونیس فوت علاوه بر اختراع و اکتشاف در علوم جدید فعال حقوق زنان نیز بود.
در سال ۱۸۹۶ سوانته آرنیوس شیمیدان و فیزیکدان سوئدی با مجموعه‌ای از محاسبات گفت غلظت دی‌اکسید کربن در هوا احتمالا به خاطر فعالیت‌های انسان افزایش یافته و این افزایش با بیشتر شدن دما نیز همراه بوده است [۱۴]. البته او بعداً در کتابی به نام «جهان در حال ساخت» که در ۱۹۰۸ منتشر شد، گفت افزایش دما فرصت‌های جدیدی برای کشاورزی به وجود خواهد آورد و زمین را جای بهتری برای زندگی خواهد کرد [۱۵].
در دهه ۱۹۳۰ یک مهندس انگلیسی به نام گای استوارت کلندر [۱۶] داده‌های مربوط به اندازه‌گیری دما و غلظت دیاکسیدکربن هوا را از ۱۴۷ ایستگاه هواشناسی جمع‌آوری کرد و با کنار هم قرار دادن آن‌ها فهمید، نه تنها گرمایش زمین واقعاً در حال تحقق است، بلکه دریافت بخش قابل توجهی از آن با استخراج سوخت‌های فسیلی و انتشار دیاکسیدکربن در فضا ارتباط دارد. او نتیجه تحقیقاتش را در سال ۱۹۳۸ به دیگر دانشمندان ارائه کرد. اما باور اینکه سیاره‌ای به بزرگی زمین بخواهد تحت تاثیر اقدامات موجود کوچکی مثل انسان قرار بگیرد هنوز برای بسیاری از آن‌ها سخت بود. به همین سبب، چندان به نتایج تحقیقات کلندر توجهی نکردند [۱۷]. کلندر نیز مثل آرنیوس گرمایش جهانی را اتفاق مضری نمی‌دانست. او معتقد بود این پدیده عصر یخبندان بعدی را به تعویق خواهد انداخت [۱۸].
جای خالی اثر گلخانه‌ای
پیش از تمام این پژوهش‌ها، جوزف فوریه [۱۹] ریاضیدان فرانسوی و مبدع تحلیل فوریه، در سال ۱۸۲۴ پرسشی مطرح کرده بود که به نظر می‌رسد در کلید خوردن پژوهش‌های بعدی موثر بوده و در نهایت به کشف اثر گلخانه‌ای منجر شده است. او با مدلسازی و محاسبه دریافته بود که اگر تابش آفتاب بخواهد بعد از اصابت به زمین به بیرون از آن منعکس شود دمای زمین باید بسیار سردتر از آنچه هست باشد، در نتیجه باید اتفاق دیگری نیز در این بین بیفتد [۲۰].
در نیمه قرن بیستم نگاه‌ها به مسئله گرمایش به کلی تغییر کرد. وقتی در سال ۱۹۵۸ چارلز کیلینگ [۲۱]، دانشمندی آمریکایی و همکارانش درباره رابطه خاصیت اسیدی آب اقیانوس‌ها و غلظت دیاکسیدکربن در هوا مطالعه می‌کردند، دریافتند اقیانوس‌ها تا آن اندازه که تا آن زمان تصور می‌شده دیاکسیدکربن هوا را جذب نمی‌کنند. کیلینگ دریافت دانشمندان تاثیر اقدامات انسان در اقلیم را دست کم گرفته‌اند و در مطالعات خود به آن توجه نمی‌کنند. به همین دلیل او تصمیم گرفت داده‌های با کیفیت‌تری نسبت به گذشته جمع‌آوری کند. کیلینگ از تمامی منابع آلودگی دور شد و به قله مائونالوا در ارتفاع ۴۰۰۰ متری هاوایی رفت تا غلظت دی‌اکسید کربن را در آنجا به صورت مستمر اندازه بگیرد [۲۲]. در سال ۱۹۶۱ نتایج داده‌نگاری در مائونالوا برای نخستین بار در نموداری مشابه شکل زیر عرضه شد که به آن محنی کیلینگ می‌گویند. مائونالوا هنوز مهم‌ترین آزمایشگاه بررسی تمرکز co2 در جو زمین است. دانشگاه سن‌دیه‌گو داده‌های این رصدخانه را به صورت روزانه در آدرس زیر در دسترس عموم قرار می‌دهد:
پس از تلاش‌های کیلینگ و همکارانش، ادبیات گرمایش زمین به کلی تغییر کرد و به بیرون از جوامع علمی نیز راه یافت. به عنوان نمونه، در سال ۱۹۵۹ وقتی صنعت نفت در آمریکا یک قرن فعالیتش را جشن می‌گرفت از ادوارد تلر [۲۳] فیزیکدان مجارستانی‌آمریکایی برای سخنرانی درباره آینده انرژی دعوت شد. او در سخنرانی‌اش گفت:
«ما احتمالا باید دنبال یک سوخت جایگزین باشیم. چون دیاکسیدکربن حاصل از سوخت‌های فسیلی، اثر گلخانه‌ای را در جو زمین تشدید می‌کند و دمای هوا را افزایش می‌دهد. همین افزایش دما کافیست تا یخ‌های قطبی آب شوند و شهری به بزرگی نیویورک زیر آب برود»
در سال ۱۹۶۵ دیگر دانشمندان درباره عواقب خطرناک گرمایش زمین به اجماع رسیده بودند. آن‌ها در آن سال به رئیس جمهور آمریکا نامه نوشتند و نسبت به تداوم استفاده از سوخت‌های فسیلی هشدار دادند. در دهه ۱۹۷۰ دانشمندان پیش‌بینی کردند دمای زمین ظرف تنها چند دهه آینده بیش از این افزایش خواهد یافت و نسبت به عواقب آن هشدار دادند [۲۴].
در اواخر ۱۹۸۰ موضوع گرمایش زمین به صفحۀ نخست روزنامه‌ها راه یافت و از آن زمان به عنوان یکی از مهم‌ترین موضوعات جهانی پیوسته در فضای عمومی حضور داشته است. با این حال هنوز هیچ کدام از این موارد کارساز نشده و مصرف سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای در جو همچنان رو به افزایش است.
* * *
اقتصاد ما با تکیه بر مصرف سوخت‌های فسیلی بنا شده و هم‌اکنون نیز بیش از ۸۰% انرژیِ دنیا با سوزاندن نفت و گاز و زغال سنگ تولید می‌شود. تمدن جدید آنچنان از دود کردن فسیلیجات خرسند بوده که علی‌رغم تلاش بسیار و دسترسی به شواهد متعدد، بیش از یک سده اعتیادش را انکار کرده است.
با تمام این احوال، به نظر می‌رسد امروز کم و بیش از مرحلۀ انکار مطلق گذشته‌ایم و به سخت‌ترین قسمت داستان یعنی کنار گذاشتن مادۀ مخدر رسیده‌ایم. با این تفاوت که آنچه باید ترک کنیم در حقیقت یک اعتیاد همه‌گیر است: اعتیاد به پرمصرف‌ترین ماده مخدر جهان!
درباره این موضوع بیشتر خواهیم نوشت.
پاورقی و ارجاع
* تصویر نخست با اضافه کردن نمودار روند تغییرات جهانی مصرف سوخت‌های فسیلی به نقاشی فرناندو ردریگوئز سالاس در اکتبر ۲۰۱۶ ساخته شده است (+).
[۱] یک خودروی آمریکایی محصول شرکت استودبیکر (+)
[۲] مرد بی‌وطن، کورت وونه‌گات ۲۰۰۵ با ترجمه و تلخیص
[۳] How humans disrupted a cycle essential to all life; Alvin Chang, VOX 2019 (+)
دو تصویرسازی مربوط به چرخه کربن از همین منبع استخراج شده است.
[۴] Vaclav Smil (2017). Energy Transitions: Global and National Perspective & BP Statistical Review of World Energy; ourworldindata.org/fossil-fuels (+)
[۵] Greenhouse Gases
[۶] Global Warming
[۷] گرمایش جهانی، مارک ماسلین، ترجمه ماندانا فرهادیان، انتشارات فرهنگ معاصر؛ چاپ اول، تهران ۱۳۹۲ (+)
[۸] National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA); ourworldindata.org/co2-and-other-greenhouse-gas-emissions (+)
[۹] به این پدیده اصطلاحا تغییرات اقلیمی (climate change) گفته می‌شود.
[۱۰] منابع داده در ارجاعات قبلی آمده است.
[۱۱] IPCC (2013). Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. [Stocker, T. F., D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S. K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex and P. M. Midgley (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 1585 pp. (+)
[۱۲] Eunice Newton Foote (1819 – ۱۸۸۸)
استفاده از نام میانی نیوتون به‌خاطر نسبت دوری بود که خانواده یونیس با ایزاک نیوتون داشت.
[۱۳] John Tyndall (1829 – ۱۸۹۳)
[۱۴] این مقاله، یکی از مهم‌ترین مقاله‌های آرنویس بود، او این مقاله را در حالی نوشت که از افسردگی شدید رنج می‌برد.
[۱۵] Future Calculations, The first climate change believer; Science History Institute, Rudy M. Baum Sr. 2016 (+)
[۱۶] Guy Stewart Callendar (1898 – 1964)
[۱۷] Three pioneers who predicted climate change; BBC Ideas, Peter Caires 2020 (+)
[۱۸] Bowen, Mark (2006) Thin Ice, p. 96. New York, Henry Holt. ISBN 978-0-8050-6443-8 (+)
[۱۹] Joseph Fourier (1768 – ۱۸۳۰)
[۲۰] نگاه کنید به شماره ۱۵
[۲۱] Charles David Keeling (1928 – ۲۰۰۵)
[۲۲] نگاه کنید به شماره ۱۷
[۲۳] Edward Teller (1908 – ۲۰۰۳)
پدر بمب هیدروژنی
[۲۴] The End of Oil, Explained | FULL EPISODE | Vox + Netflix 2021 (+)
نویسندگان
