در بامداد ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، جنگ ناگهان از پدیدهای دور و متعلق به دیگران، به تجربهای گریزناپذیر و بیواسطه برای بسیاری از ما بدل شد. یکی خواب و خوراکش از صدای انفجار بمبها آشفته شد، یکی کار و زندگی خود را در چمدانی ریخت و برای مدتی نامعلوم به شهر و دیار اقوام و دوستان پناه برد، محل سکونت یکی به تلی از خاک بدل شد، یکی عزیزی را زیر خرابهها، یا در یک پادگان دور از شهر گم کرد و یکی هم خود مجروح شد و جان عزیزش تاب نیاورد.
در ابتدا برخی تصور کردند که این تنها عملیاتی تروریستی مانند ترورهای قبلی اسرائیل در خاک ایران است که شنیدن ناگهانی صدایشان در سالهای اخیر چندان بیسابقه نبود. اما آنچه در بامداد ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ اتفاق افتاد، شروع جنگی پیچیده و سخت بود، جنگی که از چند منظر با طولانیترین جنگ کلاسیک قرن اخیر یعنی جنگ عراق و ایران شباهتهایی دارد و چنانچه بعدا در آمار رسمی ایران اعلام شد، جان حداقل ۱۰۶۲ نفر از هموطنانمان را گرفت[۱].
* * *
این نوشتار با استفاده از اطلاعات منتشر شده در خبرگزاریها تهیه شده و با تمرکز روی تغییرات آمار شهدای جنگ، به بازخوانی و تحلیلِ آنچه در این دوازده روز اتفاق افتاد میپردازد. تحلیل سیر وقایع جنگ با استناد به این دادهها، علاوه بر مرور آنچه رخ داد نکات مهمی را درباره آینده نیز مطرح میکند.
گردآوری اطلاعات شهدای جنگ ۱۲ روزه از اخبار (دادهها)
جمعآوری دادههای تلفات انسانی در زمان جنگ و بعد از آن کار آسانی نیست. معمولا در میانه بحران و حتی تا مدتها بعد از آن، آمار تجمیعی و تفکیکی شهدا به صورت رسمی و دقیق در جایی منتشر نمیشود. بعد از پایان جنگ اخیر نیز، نهادهای رسمی در ایران، از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی[۲] و بنیاد شهید و امور ایثارگران[۳]، برخی آمار کلی را درباره تعداد شهدا ارائه کردهاند، اما جزئیات این آمار به صورت یکپارچه هنوز در جایی منتشر نشده است.
در چنین شرایطی، برای گردآوری آمار و ارقام مربوط به شهدای ایران، چارهای جز جستوجوی دقیق و گسترده در اخبار وجود ندارد. البته بیشتر اخبار منتشرشده درباره کشتهشدگان جنگ، مربوط به مراسم تشییع و تدفین آنها بود و یافتن ارتباطی میان شهدایی که تشییع و تدفین شدهاند، با اخبار مربوط به حملات ارتش اسرائیل، نیاز به بررسی جزئیات اخبار منتشرشده داشت[۴].
گردآوری این دادهها از ۴ تیر ۱۴۰۴ با مراجعه به طیف گستردهای از اطلاعات منتشر شده در خبرگزاریها و شبکههای اجتماعی آغاز شده و تا تاریخ هفتههای پایانی شهریور ادامه یافته است. این مقاله با استفاده از همین دادهها تهیه شده و جدول آن با هدف بهرهگیری سایر پژوهشگران و روزنامهنگاران بدر لینک زیر در دسترس است:
اگر اطلاعاتی برای تصحیح یا تکمیل این منبع دارید، لطفا آن را از طریق صفحه تماس با ذکر لینک منبع با ما در میان بگذارید.
آمار شهدای جنگ اسرائیل و ایران
با توجه به آنچه از خبرگزاریها گردآوری شده، ۱۰۸۸ نفر بر اثر حملات اسرائیل به ایران از ۲۳ خرداد تا ۳ تیر ۱۴۰۴، جان خود را از دست دادهاند. از میان شهدا ۵۴٪ (حداقل ۵۶۰ نفر) نیروهای نظامی (ارتش، سپاه و بسیج) بودهاند، و ۴۶٪ غیرنظامی که شامل نیروهای انتظامی (پلیس/فراجا) با سهم ۱۲٪ (حداقل ۱۵۳ نفر) و شهروندان عادی با سهم ۳۱٪ (حداقل ۳۲۷ نفر) میشود.
علاوه بر تعداد شهدا، گستره جغرافیایی حملات اسرائیل به ایران نیز قابل توجه بوده است. از بین ۳۱ استان ایران، ۲۵ استان در طول ۱۲ روز جنگ، مورد هدف حملات اسرائیل قرار گرفتهاند که این حملات در ۱۸ استان خسارت جانی در پی داشته است. در این میان، تهران به عنوان پایتخت و پرجمعیتترین شهر ایران، بیشترین سهم را از ویرانیها و همچنین تعداد شهدا داشته و بار زیادی از جنگ را به دوش کشیده است. ٪۵۷ شهدای جنگ در تهران جانشان را از دست دادهاند (حداقل ۵۹۲ نفر) که بیش از دو سوم آنها غیرنظامی (شهروندان عادی و نیروهای انتظامی) بودهاند. این که چرا پایتخت ایران – و نه هیچ یک از شهرها و استانهای دیگر، مهمترین هدف اسرائیل در این جنگ بود، یکی از پرسشهایی است که پرداختن به آن میتواند پرده از برخی ابعاد پنهان این جنگ بردارد.
شهید یا کشته؟
برخی از پژوهشگران برای بررسی آمار خسارت انسانی در جنگ از عباراتی مانند «کشتهشده»، «تلفات انسانی» یا مانند آن استفاده میکنند. در این مقاله ضمن استفاده از این موارد، اغلب از واژه «شهید» برای اشاره به کسانی که در نتیجه تجاوز اسرائیل به ایران جان، خود را از دست دادهاند، استفاده شده است.
برخی به خاطر زاویه دیدِ واژه شهید و استفاده گسترده گفتمان رسمی از آن، استفاده از این واژه را برای یک مقاله تحقیقی مورد انتقاد قرار دادهاند که در ادامه توضیحاتی درباره آن آمده است.
معنای واژه شهید در فرهنگ عمومی
شهید در ادیان مختلف جایگاه ویژهای دارد و مورد احترام است با این حال نمیتوان آن را محدود به دین خاصی تعریف کرد. مفهوم شهادت، در فرهنگ عمومی جوامع نیز واجد معناست و میتوان نمونههایی برای آن ذکر کرد.
از جمله معانی شهید که در لغتنامه دهخدا نیز به آن اشاره شده معنایی است که از ناظمالاطبای کرمانی نقل شده است:
کسی که در راه خدا و در راه خدمت به مدینه کشته شده باشد (+)
فرهنگ معین به این صورت معنی کرده:
کشته شده در راه خدا و دین و وطن (+)
فرهنگ سخن نیز واژه شهید را به این صورت تعریف کرده است:
کشته شده در راه خدا و دین و وطن (+)
برای مطالعه بیشتر درباره وطن و جایگاه آن به مقاله «ریشههای عمیق «وطن» در زبان و فرهنگ ما» مراجعه کنید.
پیشینه جنگ
در سالهای گذشته رویارویی اسرائیل و ایران مانند امروز مستقیم نبود. اسرائیل دست به عملیات خرابکارانه و تروریستی در خاک ایران میزد و ایران با واسطه گروههای تحت حمایت خود با اسرائیل طرف میشد. اما بعد از جنایت همهجانبه اسرائیل در غزه و افزایش تنش در منطقه پس از مهر ۱۴۰۲ (اکتبر ۲۰۲۳)، این رویارویی در نهایت به جنگ مستقیم اسرائیل با ایران در خرداد و تیر ۱۴۰۴ منجر شد (برای کسب اطلاعات بیشتر درباره نسلکشی اسرائیل در فلسطین به صفحه «فیلمهای مستند فلسطین» مراجعه کنید).
اگر آمار شهدا را به صورت روزانه بررسی کنیم پرتلفاتترین روزها، روز ابتدایی و یک روز قبل از آتشبس است؛ روزهایی که هر کدام واجد سطحی از غافلگیری در مقایسه با دیگر روزهای جنگ هستند، روزهایی که از قضا سهم کشتههای غیرنظامی در آنها بیشتر از سایر روزهای جنگ است.
تعداد شهدا در روزهای مختلف جنگ تفاوتی چشمگیر با یکدیگر دارد که برای فهم آنچه در این ۱۲ روز رخ داد باید قبل از هرچیز، سیر وقایع جنگ را مرور کنیم. تعداد روزانه شهدا بهتر از هر شاخص دیگری نمایانگر اهداف دشمن و شدت جنگ در زمانهای مختلف است.
روزشمار جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران: مرور سیر وقایع
بسیاری با حمله گسترده تروریستی اسرائیل غافلگیر شدند. با این حال، با توجه به پیشینه پرتنش روابط، جنگ امری نامحتمل نبود.
شبیخونِ ترور در بامداد روز نخست (۲۳ خرداد ۱۴۰۴)
بامداد جمعه، ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، بسیاری از مردم ایران با صدای انفجار از خواب پریدند و خاطره جمعی چهل سال پیش جنگ عراق و ایران دوباره زنده شد. بسیاری از محلات و مناطق تهران، مخصوصا در شمال، شمال شرق و غرب، بامداد و صبح جمعه رنگ ترور و وحشت ناشی از حملات اسرائیل را به خود دیدند.
دامنه حملات اسرائیل به تهران، علاوه بر مناطق مسکونی، پایگاهها و تأسیسات نظامی، از جمله ستاد کل نیروهای مسلح، مرکز فرماندهی هوافضای سپاه و تأسیسات پارچین را هم شامل میشد.
با طلوع خورشید و برآمدن روز، کمکم تصاویر بیشتری از ویرانیها در شبکههای اجتماعی دست به دست شد. از طرف دیگر به تدریج مشخص شد، تنها پایتخت هدف حملات اسرائیل نبوده و حداقل ۱۴ استان دیگر نیز تحت تهاجم اسرائیل قرار گرفتهاند. اسرائیل علاوه بر تهران، برخی دیگر استانها در غرب، شمال غرب و مرکز کشور را هدف قرار داده بود. آذربایجان شرقی، لرستان، کرمانشاه، قم و البرز از جمله استانهایی بودند که در همان نخستین ساعات جنگ، رنگ و بوی تجاوز اسرائیل را با چشمهای خود دیدند.
اسرائیل در حملات خود، علاوه بر جنگندههایی که در آسمان کشورهای همسایه ایران، موشکهای هواپرتاب شلیک میکردند، برای خرابکاری در خاک ایران نیز برنامهریزی کرده بود. عوامل اسرائیل با به پرواز درآوردن ریزپرندههای جنگی و عملیات تروریستی، سعی در از کار انداختن سامانههای موشکی و پدافندی ایران نیز داشتند.
از روی مجموعه مناطق و مراکزی که اسرائیل در روزهای نخست حملات خود، آنها را هدف قرار داد، بهطور کلی میتوان اهداف زیر را برای این حملات در نظر گرفت:
- ترور دانشمندان و متخصصان برنامه هستهای
- ترور فرماندهان ارشد نظامی
- ترور مقامهای ارشد سیاسی
- آسیب رساندن و از کار انداختن توان موشکی و پهپادی و هوایی
- آسیب رساندن و از کار انداختن سامانههای راداری و پدافندی
- آسیب رساندن و از کار انداختن تاسیسات مرتبط با برنامه هستهای
حملات سحرگاه جمعه به تهران، تمرکز زیادی روی ترور فرماندهان ارشد نظامی و متخصصین صنعت هستهای ایران داشت. بسیاری از این افراد شب را در منازل مسکونی و در کنار خانوادهها و همسایگانشان سپری میکردند. در نتیجه، حملات موشکی اسرائیل، علاوه بر آنها، جان بسیاری از اعضای خانواده و همسایگانشان را نیز گرفت. درصد بالای شهدای غیرنظامی (۵۲٪) در نخستین روز جنگ اسرائیل علیه ایران، خود حکایت از ترورهایی دارد که اسرائیل برای اجرایشان ابایی از حملات به مناطق مسکونی و گرفتن جان غیرنظامیان نداشت.
حملات روز اول اسرائیل در استانهای دیگر عمدتا اهدافی مانند آسیب به زیرساخت هستهای، پدافندی، موشکی و هوایی ایران را دنبال میکرد. سایتهای راداری (از جمله در تبریز، همدان و کرج)، پایگاههای هوایی (از جمله در تبریز و همدان)، سایتهای هستهای (از جمله در فردو، نطنز، اصفهان و اراک) و پایگاههای موشکی سپاه در غرب و شمال غرب کشور در روز اول جنگ تجربه حملات هوایی اسرائیل را پشت سر گذاشتند.
با توجه به سابقه درگیری محدود بین ایران و اسرائیل در آبان ۱۴۰۳، برخی گمان کردند حملات بامداد و صبح جمعه قرار است در همین سطح خاتمه پیدا کند و ایران احتمالا طی روزها و ماههای بعد، واکنشی به آن نشان دهد. اما بمباران غرب و شمال غرب ایران همچنان ادامه داشت. اسرائیل این بار اهدافی فراتر از حملات محدود قبلی را در سر میپروراند.
وقتی شب فرا رسید، پدافند هوایی در بسیاری از نقاط کشور فعال شد و حوالی ساعت ۹ شب جمعه، نیروهای مسلح ایران که از غافلگیری اولیه خارج شده بودند، نخستین موج موشکها را علی رغم حملات اسرائیل روانه زمینهای اشغالی و شهرهای مهمی مثل تلآویو کردند. اتفاقی که علی حملات پیدرپی اسرائیل در در روزهای بعد نیز ادامه یافت.
آیا هدف قرار دادن فرماندهان نظامی ایران در شب اول جنگ، مصداق ترور است؟
اسرائیل و ایران، قبل از ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ در وضعیت درگیری مسلحانه مستقیم و رسمی نبودند. بر اساس کنوانسیونهای ژنو (۱۹۴۹) و پروتکلهای الحاقی آن (۱۹۷۷)[۵]، در چنین شرایطی اقدام به قتل فرماندهان نظامی ایران، در منازل مسکونی و در جوار خانواده و همسایگانشان، مصداق ترور و نقض قوانین بینالمللی به شمار میآید، چرا که نه مخاصمه مسلحانهای بین اسرائیل و ایران در جریان بوده و نه آن را میتوان به عنوان دفاع مشروع به حساب آورد، زیرا تهدید قریبالوقوع و مشخصی از سوی ایران برای اسرائیل وجود نداشته است. اسرائیل در این حملات، اصول تمایز (تمایز بین اهداف نظامی و غیرنظامی)، تناسب (وارد نشدن خسارات غیرضروری به غیرنظامیان یا زیرساختهای غیرنظامی) و ضرورت نظامی (حمله با هدف دستیابی به یک هدف نظامی مشروع و ضروری) را نیز به عنوان اصول مورد اجماع درباره جنگ زیر پا گذاشته است.
همچنین حمله اسرائیل به ایران در شرایط مذکور را میتوان نقض فاحش اصل عدم توسل به زور (بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد[۶]) دانست که براساس آن، اعضای سازمان ملل متحد باید از تهدید یا توسل به زور علیه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی دیگر کشورها خودداری نمایند.
حملات شبانهروز اول اسرائیل به ایران با وحشت و ابهام زیادی همراه بود. هنوز صدای پدافند شنیده نمیشد و به جای آن صدای پهباد و ریزپرنده – مشابه آنچه در فیلمهای غزه و جنوب لبنان شنیده میشد – در بسیاری از نقاط شهر گوشها را پر کرده بود. اما ایران با نصب فرماندهان جدید، فعال کردن سیستمهای پدافندی در سطح شهر و پرتاب موشک به خاک اسرائیل، مقابله به مثل را در کمتر از ۲۴ ساعت آغاز کرد.
حمله به ساختار سیاسی و زیرساخت انرژی (۲۴، ۲۵ و ۲۶ خرداد ۱۴۰۴)
صبح روز شنبه سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد، تا اطلاع ثانوی هیچ هواپیمایی در آسمان ایران پرواز نخواهد داشت. مجموعه این اتفاقات، گمان اولیه درباره محدود بودن حملات را زیر سوال میبرد و حکایت از آغاز جنگی دنبالهدار بین اسرائیل و ایران داشت که دیگر چشمانداز روشنی برای پایان آن دیده نمیشد.
فاصله گرفتن از غافلگیری اولیه، باعث شد تعداد شهدای ایران در روزهای شنبه تا دوشنبه (به ترتیب ۷۸، ۱۲۱ و ۵۶ شهید) به نسبت روز نخست جنگ (۲۰۳ شهید) کاهش قابل توجهی داشته باشد. با این حال، اسرائیل همچنان با شدت در آتش کشتار و ارعاب میدمید.
در روز یکشنبه ۲۵ خرداد ۱۴۰۴ ساعت ۱۵ اسرائیل، تجریش – یکی از محلههای پر رفت و آمد شمال تهران – را در حالی به صورت مستقیم با موشک سنگین هدف قرار داد که مردم عادی با وسایل نقلیه خود در حال عبور و مرور در آن بودند.
تغییر دیگری که در نوع حملات اسرائیل در روزهای دوم تا چهارم جنگ به چشم میخورد، تلاش اسرائیل برای ضربه زدن به زیرساختهای انرژی و مهمتر از آن هدف قرار دادن ساختار سیاسی و امنیتی در ایران بود.
حمله به فاز ۱۴ پارس جنوبی در بوشهر، انبار نفت شهران و پالایشگاه نفت شهرری در تهران، ستاد فرماندهی انتظامی تهران (فاتب)، چند ساختمان وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه در تهران، ساختمان وزارت امور خارجه در تهران، ساختمان شیشهای صداوسیما در تهران – یکی از نمونههای برجسته معماری مدرن در ایران ساخته ۱۳۴۶، و مهمتر از همه آنها، جلسه شورای عالی امنیت ملی با حضور رئیس جمهور، سران قوا و فرماندهان ارشد نظامی در غرب تهران را در واقع میتوان بخشی از فاز دوم حمله اسرائیل به ایران به حساب آورد که آشکارا نشان میداد اسرائیل در این جنگ اهداف و انگیزههایی فراتر از رفع تهدید هستهای و موشکی ایران دارد. این اهداف و انگیزهها را میتوان به صورت خلاصه، وارد آوردن ضربهای اساسی به ساختار سیاسی و امنیتی ایران و فروپاشی نظام اداره امور در کشور دانست.
حمله به شورای عالی امنیت ملی ناموفق بود و خبرش در آن زمان چندان در میان مردم پخش نشد. اما بمباران مراکز غیرنظامی مانند سازمان صداوسیما اتفاقی بود که خود به تنهایی نشان میداد اهداف جنگ تنها به کشتن مقامات ارشد نظامی و هستهای و از بین بردن تاسیسات نظامی خلاصه نمیشود.
با توجه به افزایش آمار تلفات ایران در روزهای شنبه و یکشنبه (۲۵ و ۲۶ خرداد) و حملات پردامنه اسرائیل برای سرکوب سامانههای موشکی ایران و همینطور هدف قرار دادن جلسه شورای عالی امنیت ملی با حضور رئیس جمهور، به نظر میرسد برنامه اسرائیل هنگام ورود به جنگ به این صورت بوده که در همان چند روز نخست کار را برای ایران به بحرانهای غیرقابل کنترل، هرجومرج و شکست بکشاند. اما با عدم استقبال مردم از فضای تبلیغاتی دشمن، ناموفق بودن حمله ارتش اسرائیل به جلسه رئیس جمهور و استمرار حملات موشکی ایران به اسرائیل این ایده شکست خورد و جنگ در چند روز بعد به صورت دیگری ادامه پیدا کرد.
از نفس افتادن حملات اسرائیل، افزایش عملیات روانی و حملات سایبری (۲۷ تا ۳۱ خرداد ۱۴۰۴)
سهشنبه تا شنبه (۲۷ تا ۳۱ خرداد)، روزهای آرامتری در مقایسه با روزهای دیگر است. بسیاری از مردم تهران را ترک کرده بودند و پایتخت روزهای خالی و کمسروصدایی را پشت سر میگذاشت، هرچند شبهایش آمیخته بود با صدا و نور فعالیت پدافند هوایی. جنگ اسرائیل در این روزها علیه ایران شکل و شمایل جدیدی پیدا کرد.
در این چند روز حملات سایبری بیسابقهای به زیرساختهای بانک سپه و پاسارگاد صورت گرفت و صد میلیون دلار در صرافی رمزارز نوبیتکس هک شد. از سوی دیگر، دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا که تا چند روز پیش از این مذاکرات هستهای با ایران را پیگیری میکرد، کارزار تهدیدآمیزی را مانند یکی از طرفین درگیر در جنگ علیه ایران در شبکههای اجتماعی آغاز کرد و پیامهای بیسابقهای درباره «تسلیم بیقیدوشرط» و «تخلیه فوری تهران» منتشر کرد و سعی کرد فضای روانی جنگ را به سود اسرائیل تحت تاثیر قرار دهد.
ورود مستقیم آمریکا به جنگ (۱ تیر ۱۴۰۴)
مداخله آمریکا در جنگ اسرائیل و ایران تنها به تهدیدهای ترامپ محدود نشد و گمانهزنیها درباره ورود مستقیم آمریکا به جنگ در بامداد یکشنبه، اول تیر ۱۴۰۴ رنگ واقعیت به خود گرفت و ارتش ایالات متحده، در اقدامی بر خلاف قوانین بینالمللی مانند ماده ۵۶ پروتکلهای الحاقی کنوانسیون ژنو (+)، با بمبهای سنگرشکن اختصاصی به تأسیسات هستهای ایران در نطنز، اصفهان و فردو حمله کرد.
تأسیسات هستهای اصفهان و نطنز، در کنار تأسیسات آب سنگین اراک، در روزهای قبل نیز مورد حمله هوایی اسرائیل قرار گرفته بود، اما حمله به تأسیسات فردو در اعماق زمین تنها با بمبهای سنگرشکن آمریکا ممکن شد. جدای از اثر واقعی حمله آمریکا بر برنامه هستهای ایران که هنوز اخبار رسمی و دقیقی درباره آن منتشر نشده، میتوان روایت پیروزمندانه رئیس جمهور آمریکا از عملیات نیروی هوایی و نیروی دریایی آمریکا برای هدف قرار دادن تأسیسات هستهای ایران را با مداخله دو روز بعد وی برای برقراری آتشبس میان ایران و اسرائیل مرتبط دانست: آمریکا مهمترین تاسیسات هستهای در ایران را هدف قرار داده بود و اکنون میتوانست آن را به عنوان هدف اصلی جنگ معرفی کند و گزینه آتشبس را به طرفین پیشنهاد دهد و از این طریق دستاوردی از این معرکه برای خود دست و پا کند. اما وعده آتشبس به هیچ رو با کاهش آتش جنگ از جانب اسرائیل همراه نشد و خونبارترین لحظات جنگ در واپسین ساعات آن رقم خورد.
ساعات خونین قبل از آتشبس (۲ و ۳ تیر ۱۴۰۴)
دوشنبه، ۲ تیر و بامداد سهشنبه، ۳ تیر، آخرین ساعات جنگ اسرائیل علیه ایران پیش از آتشبس، خونینترین ساعات جنگ ۱۲ روزه هم به شمار میآیند. تهران نیز خونبارترین روز خود را در طول جنگ در همین روز سپری کرد.
بعد از گذشت ده روز از جنگ و کاهش حجم آتش اسرائیل روی پایتخت، بخشی از ساکنان تهران به خانه و کاشانه خود برگشته بودند، مغازهها دوباره باز شده بودند و شهر شلوغتر و زندهتر از هفته قبل به نظر میرسید. اما ناگهان صدای مهیب انفجار در شهر پیچید و آسمان پر از دود شد و تهران تحت تهاجمی بیسابقه قرار گرفت.
در دوشنبه ۲ تیر ۱۴۰۴ دست کم ۲۸۲ نفر در کل کشور (بیش از یکچهارم کل شهدای جنگ ۱۲ روزه) در اثر حملات اسرائیل جان خود را از دست دادهاند که حداقل ۲۲۹ نفر از آنها در تهران به شهادت رسیدهاند. حملات متعدد اسرائیل به مراکز انتظامی و امنیتی در تهران، سبب شد که ۴۶٪ از شهدای تهران (۱۰۵ شهید) در این روز از بین نیروهای انتظامی باشند، که بیش از نیمی از آنها (۵۸ نفر) سربازهای وظیفه مشغول به خدمت در نیروی انتظامی بودهاند.
اسرائیل در این روز اقدامی انجام داد که حتی در شرایط جنگی نیز غیرقابل هضم بود و بعدتر از سوی سازمان دیدهبان حقوق بشر[۷] و عفو بینالملل[۸] جنایت جنگی خوانده شد. ارتش اسرائیل در آن روز به زندان اوین حمله کرد و زندانیان بیدفاع، ماموران زندان و مراجعهکنندگان را به خاک و خون کشید.
در حمله دوشنبه ۲ تیر ۱۴۰۴ اسرائیل به زندان اوین ۸۴ نفر، شامل ۶۰ نفر از شهروندان عادی و ۲۴ نفر از پرسنل انتظامی مستقر در زندان اوین به شهادت رسیدند.
انگیزه اسرائیل از حمله وحشیانه به زندان اوین یکی از بخشهای مرموز و ناشناخته جنگ ۱۲روزه است. برخی آن را به آزمونوخطایی برای ایجاد هرجومرج میدانند و برخی انگیزههای دیگری مانند از بین بردن تیمهای اطلاعاتوعملیات ایران یا عوامل وابسته اسرائیل را به آن نسبت میدهند.
در همین روز، سپاه سیدالشهداء در شهرری، حفاظت اطلاعات فراجا، چند ساختمان مربوط به یگانهای فراجا در حاشیه اتوبان کردستان و چند ساختمان متعلق به سازمان بسیج از جمله مناطقی در تهران بودند که هدف حمله اسرائیل قرار گرفتند.
با تاریک شدن هوا مردم تهران سنگینترین حملات را در این شب متحمل شدند. برخی گمان میکنند با نزدیک شدن به آتشبس باید از شدت جنگ کاسته شود اما چندین ساعت بمباران اسرائیلیها در ساعات منتهی به آتشبس، خونینترین شب تهران را رقم زد.
حملات قبل از آتشبسِ اسرائیل، تنها به تهران محدود نمیشد. به عنوان نمونه، حمله خونبار اسرائیل به سپاه امام حسن مجتبی کرج نیز شهادت ۴۳ نفر از هموطنانمان را در پی داشت.
از مجموع شهدای ایران در روز دوشنبه، ۳۸٪ نیروهای انتظامی و ۲۶٪ شهروندان عادی بودهاند. دوم و سوم تیر روزهایی هستند که درصد شهدای غیرنظامی به ترتیب ۶۴٪ و ۷۱٪ است که نشان از حملات بیمحابای اسرائیل به پایگاههای انتظامی و مناطق مسکونی دارد.
بامداد سهشنبه و در شرایطی که پایتخت طرفین همچنان زیر آتش سنگین قرار داشت، ترامپ، رئیسجمهور آمریکا پیامی درباره آتشبس میان اسرائیل و ایران منتشر کرد و در ادامه، عراقچی، وزیر امور خارجه ایران هم در توییتی به صورت تلویحی آن را تأیید کرد، هرچند حملات اسرائیل و ایران تا حوالی صبح ادامه داشت.
تفکیک شهدای انتظامی از شهدای نظامی
اسرائیل بعد از نخستین روز جنگ، تا روزهای پایانی آن، مقر نیروهای انتظامی و امنیتی ایران، به ویژه در تهران را زیر ضرب حملات خود برد. ستاد فرماندهی انتظامی تهران بزرگ (فاتب)، چند ساختمان مربوط به وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه در تهران، زندان اوین، ساختمان حفاظت اطلاعات فراجا و چند ساختمان مربوط به یگانهای فراجا از جمله اهداف اسرائیل در روزهای مختلف جنگ بودند. با توجه به نقش و وظیفه این نیروها، نمیتوان آنها را جزئی از نیروهای نظامی درگیر در جنگ دانست که امکان اجرای عملیات نظامی علیه اسرائیل داشته باشند. به همین دلیل در این گزارش بین این نیروها و دیگر نیروهای نظامی ایران (ارتش، سپاه و بسیج) تفکیک قائل شده و از آنها با عنوان نیروهای انتظامی یاد شده و در دسته شهدای غیرنظامی در نظر گرفته شدهاند.
مطابق قوانین صلیب سرخ جهانی، در شرایط عادی، نیروهای پلیس و اجرای احکام، در جنگ و منازعات مسلحانه به عنوان نیروی غیرنظامی در نظر گرفته میشوند (p64).
* * *
تحلیل دادههای جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران
نگاهی به آمار شهدا در استانهای مختلف در جنگ نشان میدهد بیشترین تعداد متعلق به استانهای پرجمعیت واقع در مرکز و غرب کشور بوده است. بیش از نیمی از شهدا، در تهران هدف حملات اسرائیل قرار گرفتهاند. پراکندگی جغرافیایی حملات اسرائیل در نیمه غربی و مناطق مرکزی ایران، نشان از سرکوب پدافندی و موشکی گسترده در نیمه غربی و مرکزی برای تهاجم به پایتخت و به زانو در آوردن کشور دارد.
سایر استانها به ترتیب آذربایجان شرقی، اصفهان، البرز، کرمانشاه، لرستان، خوزستان، مرکزی، قم، همدان، گیلان، آذربایجان غربی، یزد، زنجان، هرمزگان، فارس، اردبیل و کردستان هستند. به استانهای بوشهر، ایلام، قزوین، سمنان، مازندران، گلستان و خراسان رضوی نیز در ۱۲ روز جنگ، حمله شد اما تلفات جانی در آنها گزارش نشده است.
در استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد خبری مبنی بر حمله اسرائیل مشاهده نشده است.
تهران در تمامی روزهای جنگ کشته داشته و در هیچ روزی از حملات اسرائیل در امان نبوده است. این وضعیت در هیچ یک از استانهای دیگر کشور به این صورت نبوده است. استانهای آذربایجان شرقی، کرمانشاه و قم با ۸ روز خونین در ۱۲ روز جنگ، پس از تهران، تعداد روزهای بیشتری تحت حملات خونین اسرائیل قرار داشتهاند.
خونینترین زمانهای تهران، نخستین روز جنگ و آخرین شبانهروز منتهی به آتشبس است (۲ تیر و ۲۳ خرداد). از دیگر زمانهای خونین جنگ میتوان از ۲۴ و ۲۵ خرداد در تهران، ۲ تیر در استان البرز، ۲۷ خرداد در اصفهان، ۲۳ خرداد در آذربایجان شرقی و ۳ تیر در گیلان نام برد.
بیشترین سهم شهروندان عادی در میان شهدا مربوط به استان گیلان شهرستان آستانه اشرفیه است. تمامی شهدای استان گیلان شهروندان عادی و غیرنظامی بودهاند. سهم شهروندان عادی از کل شهدا در همدان و تهران نیز به ترتیب ۵۷% و ۴۳% است که بسیار زیاد و در مقایسه با آمار مشابه در مناطق دیگر و حتی جنگهای دیگر قابل توجه است. این مقدار در اصفهان و لرستان به ترتیب ۱۹% و ۱۷% است.
سهم آمار شهدای نیروی انتظامی در استانهای تهران و همدان به ترتیب ۲۴% و ۱۹% است که با اختلاف از سایر استانهای کشور بیشتر است.
آمار شهدای استانها به تفکیک نیروی نظامی، انتظامی و شهروندان عادی
(در برخی موارد استان محل جراحت در اخبار گزارش شده به همین خاطر حاصل جمع با عدد اعلام شده در متن در برخی موارد اندکی متفاوت است)
| استان | تعداد کل شهدا | نظامی | شهروند عادی | انتظامی |
| تهران | ۵۹۲ | ۳۲% | ۴۳% | ۲۴% |
| آذربایجان شرقی | ۶۴ | ۹۱% | ۸% | ۲% |
| اصفهان | ۵۸ | ۷۹% | ۱۹% | ۲% |
| البرز | ۵۲ | ۹۲% | ۴% | ۴% |
| کرمانشاه | ۴۷ | ۸۵% | ۹% | ۶% |
| لرستان | ۴۲ | ۸۳% | ۱۷% | ۰% |
| خوزستان | ۳۳ | ۸۸% | ۱۲% | ۰% |
| مرکزی | ۲۹ | ۱۰۰% | ۰% | ۰% |
| قم | ۲۷ | ۹۳% | ۴% | ۰% |
| همدان | ۲۱ | ۲۴% | ۵۷% | ۱۹% |
| گیلان | ۱۹ | ۰% | ۱۰۰% | ۰% |
| آذربایجان غربی | ۱۸ | ۸۳% | ۱۱% | ۶% |
| یزد | ۱۶ | ۱۰۰% | ۰% | ۰% |
| زنجان | ۱۲ | ۱۰۰% | ۰% | ۰% |
| هرمزگان | ۴ | ۱۰۰% | – | – |
| فارس | ۳ | ۶۶.۶% | ۳۳.۳% | – |
| اردبیل | ۲ | ۱۰۰% | – | – |
| کردستان | ۱ | – | ۱۰۰% | – |
سهم شهروندان عادی و نیروی انتظامی در آمار شهدا
نگاهی به آمار شهدا در روزهای مختلف جنگ نشان میدهد که در روزهایی که شدت حملات اسرائیل بیشتر بوده و تعداد کل شهدا بیشتر بوده، سهم غیرنظامیان (شامل شهروندان عادی و نیروی انتظامی) نیز از کل شهدا بیشتر بوده است. به عبارت دیگر، سرکوب پدافندی و گسترش حملات اسرائیل، نه تنها با هدفگیری دقیقتر نظامیان یا عدم تغییر آن همراه نبوده، بلکه به چیزی غیر از کشتار غیرنظامیان منجر نشده و شدت گرفتن جنگ با این شیوه، نتیجهای جز کشتار هر چه بیشتر غیرنظامیان در ایران نداشته است. اسرائیل چنانچه پیشتر از این نیز در ابعاد وسیعتر در فلسطین و غزه نشان داده بود، ابایی از کشتار غیرنظامیان ندارد.
از جمله سازمانهای غیرنظامی که کارمندان و اعضای آنها در حملات اسرائیل به شهادت رسیدهاند میتوان به شهرداری، وزارت کار، شرکت ملی پخش فراوردههای نفتی، اداره زیرساخت ارتباطات، بیمارستانها، بهزیستی، هلال احمر، دانشگاه، معاونت علمی ریاست جمهوری، آموزش و پرورش، خبرگزاری دفاع مقدس، بانک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شرکت سرمایهگذاری امید، آتشنشانی، خودروسازی فردا موتورز، تامین اجتماعی، اندیشه پویا، هوپیمایی ماهان، صدا و سیما، توانیر، قوه قضاییه، سازمان زندانها، نیروی انتظامی و … اشاره کرد.
مقایسه جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران با جنگ ۸ ساله عراق و ایران
حدود ۴۰٪ از جمعیت حال حاضر ایران بیشتر از ۴۰ سال سن دارند و تجربه جنگ با عراق را به یاد میآورند؛ مخصوصا سالهای پایانی آن که همراه بود با افزایش برد موشکهای عراق و موشکباران شهرهای مرکزی ایران و شنیدن صدای جنگندههای عراقی و آژیر خطر در شهرها و پناه بردن به پناهگاهها و ویرانی منازل مسکونی.
اگر بمباران اولیه فرودگاه مهرآباد تهران با جنگندههای عراق را در نظر نگیریم، در جنگ عراق و ایران از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸، تهران بعد از شش سال، در تیررس توپخانه عراق قرار گرفت – اتفاقی که به زعم بسیاری در پایان یافتن جنگ نیز بیتاثیر نبود. در آن سو نیز حملات هوایی ایران به بغداد، پایتخت عراق، بسیار محدود بود. بخش عمده جنگ در مناطق مرزی جریان داشت و با نیروی زمینی پیش میرفت. به همین خاطر شهدای جنگ عراق و ایران اغلب از میان نیروهای نظامی ایران شامل ارتش، سپاه و نیروهای داوطلب بسیج بودند. اما در جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران در سال ۱۴۰۴، تجربهای متفاوت از جنگ رقم خورد.
پایتخت در خط مقدم
در جنگ ۱۲ روزه، اسرائیل تجاوز به ایران را از پایتخت آغاز کرد و تا روز آتشبس نیز تهران همچنان مهمترین هدف وی در جنگ بود. از سوی دیگر ایران نیز توانایی حمله به پایتخت طرف مقابل را داشت و به همین خاطر اغلب حملات موشکی خود را روی تلآویو متمرکز کرد و امنیت و آسایش را در تمام مدت جنگ از ایشان سلب کرد. شاید کمتر جنگی در تاریخ باشد که پایتخت دو طرف، به سرعت به خط مقدم جنگ تبدیل شوند و از ابتدا تا انتهای جنگ این اندازه زیر آتش قرار گرفته باشند. پیشرفتهای فناوریهای نظامی سبب شده تا جنگهای جدید ماهیتی به کلی متفاوت با گذشته داشته باشند. اگر جنگهای کلاسیک اغلب با هدف تصرف سرزمین آغاز میشد، به نظر میرسد در جنگهای جدید اهداف و انگیزههای دیگری نیز هنگام طراحی و تصمیمگیری در دستور کار قرار میگیرد.
شدت آتش اسرائیل بر تهران به گونهای بوده که بیش از نیمی از شهدای ایران در جنگ اخیر، در تهران هدف حملات اسرائیل قرار گرفتهاند. ۶۷% شهدای تهران شهروندان عادی (۴۳٪) و پرسنل انتظامی (۲۴٪)، و ۳۳% شهدای نظامی بودهاند.
پایتخت هر کشور کانون اصلی سیاست آن است و تصمیمات اساسی و اداره امور در سطح کلان در آن انجام میشود. به همین سبب، تضعیف و به زانو در آوردن آن در جنگ از اهمیت نمادین ویژهای برخوردار است و باید از آن جلوگیری کرد.
برخی آتش سنگین روی پایتخت دو طرف و موازنه وحشت از این طریق را یکی از مهمترین عوامل طولانی نشدن جنگ اسرائیل و ایران در خرداد و تیر ۱۴۰۴ و برقراری سریع آتشبس میدانند.
با توجه به افزایش نقش فناوریهای پیشرفته در جنگهای آینده به نظر میرسد اهمیت نقش مراکز تصمیمگیری و پایتختها در آینده از این نیز برجستهتر باشد. به همین خاطر لازم است این موضوع از منظر مخاطرات ناشی از تمرکزگرایی در سطوح مختلف نیز مورد بررسی و در صورت لزوم بازنگری قرار بگیرد.
الگوی حملات اسرائیل به پایتخت کشورهای منطقه را میتوان در حملات اخیر ارتش اسرائیل به دمشق پایتخت سوریه و دوحه پایتخت قطر نیز مشاهده کرد (+ و +).
مقایسه آمار شهدا
مقایسه آمار شهدای جنگ ۸ ساله عراق و ایران و جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران از نظر سهم شهروندان عادی، نیروی انتظامی، درجهداران و سربازان وظیفه و مقایسه آمار کلی و تغییرات زمانی آن قابل بررسی است.
شهروندان عادی
در جنگ ۸ ساله عراق و ایران، حدود ۱۰% از شهدا را شهروندان عادی تشکیل میدادند. در جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران، علیرغم استفاده از فناوریهای پیشرفته این آمار تقریبا سه برابر شده و به ۳۱٪ رسیده است. اسرائیل در این جنگ برای ترور فرماندهان نظامی و متخصصان هستهای، هیچ ابایی از به راه انداختن کشتار در مناطق مسکونی و گرفتن جان خانواده و همسایگان آنها نداشت. ترورهای شب اول جنگ در تهران، حمله به زندان اوین و نیز حمله به ساختمان مسکونی خانواده صدیقی صابر در آستانه اشرفیه در شب پایانی جنگ از مصادیق کشتار دستهجمعی شهروندان عادی به دست اسرائیل بوده است.
از بین شهروندان عادی که جانشان در این جنگ از دست دادند، ۱۲۱ نفرشان (۳۷٪) زنان ایرانی بودهاند. بیشتر این زنان (۱۰۵ نفر ۸۰٪) در تهران شهید شدهاند. گیلان هم با ۸ شهید زن (مربوط به حمله شب آخر اسرائیل به خانه محمدرضا صدیقی صابر) در این زمینه از دیگر استانهای کشور متمایز بوده است. همچنین سن ۴۷ شهید جنگ اخیر از ۱۸ سال کمتر بوده که باز هم بیشتر آنها (۳۳ نفر) در تهران به دست اسرائیل کشته شدهاند.
نیروی انتظامی
در جنگ عراق علیه ایران، تنها ۵% از شهدای نیروهای مسلح ایران را کادر و سربازان وظیفه نیروی انتظامی تشکیل دادهاند. اما این آمار نیز در جنگ اخیر تقریبا سه برابر شده و حدود ۱۵٪ است. اسرائیل در بسیاری از روزهای جنگ، به ویژه در روزهای سوم، ششم و یازدهم جنگ، حملات هدفمندی را علیه مراکز نیروهای انتظامی و اطلاعاتی ایران به انجام رساند و تعداد زیادی از پرسنل این نیروها را به شهادت رساند؛ افرادی که وظیفهشان در حوزه امنیت داخلی کشور تعریف میشود و هدف قرار دادن آنان را میتوان با ایجاد اختلال در عملکرد سیستم امنیت داخلی ایران و احتمالا پشتیبانی از نیروهای عملیاتی اسرائیل در خاک ایران مرتبط دانست.
درجهداران و سربازان وظیفه
بسیاری از شهدای ایران در جنگ با عراق، در عملیاتهای آفندی ایران جان خود را از دست دادند. جنگ زمینی بین عراق و ایران، مستلزم حضور تعداد زیاد نیروهای نظامی در میدان بود. به همین دلیل عملیاتهای ایران عموما همراه بودهاند با حضور تعداد زیاد نیروهای داوطلب مردمی (بسیج) که در آمار شهدا نیز سهم قابل توجهی را به خود اختصاص دادهاند[۹].
اما جنگ اخیر صحنهای به کلی متفاوت را رقم زد، چرا که نبرد در عمل بین جنگندهها و موشکها و پدافندهای هوایی طرفین بود و فناوریها و تسلیحات نظامی مدرن، نقش پررنگتری را نسبت به تجربیات قبلی ایران در جنگ ایفا میکردند. این پدیده را میتوان در تعداد قابل توجه درجهداران در میان شهدای جنگ ۱۲ روزه مشاهده کرد. فهرست این اسامی در بخش پیوست آمده است.
در عین حال، آمار قابل توجه سربازان وظیفه در بین شهدای جنگ ۱۲ روزه (حداقل ۱۲۱ نفر، معادل ۱۱٪ کل شهدا) نیز بار دیگر کارکرد درست خدمت سربازی به صورت فعلی در ایران را زیر سوال میبرد، چرا که برخلاف ادعای مرسوم[۱۰]، سرباز غیرمتخصص و بیدفاع در میانه یک جنگ تکنولوژیک نمیتواند نقشی داشته باشد.
مقایسه آمار کلی شهدا
جنگ عراق و ایران در طول حدود ۲۹۰۰ روز، منجر به شهادت بیش از ۱۸۸ هزار نفر شد، یعنی بهطور متوسط ۶۵ شهید در هر روز. این عدد برای جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران، ۸۸ شهید در هر روز است (۳۵% بیشتر). به عبارت دیگر، برخلاف آنچه گفته میشود پیشرفتهای فناوری در جنگافزارهای جدید منجر به کاهش تلفات انسانی نشده است. حتی اگر آمار شهدای این ۱۲ روز را با آمار شهدای حملات همهجانبه عراق به ایران در ۱۲ روز نخست جنگ هشت ساله مقایسه کنیم، اختلاف چندان زیاد نیست. در ۱۲ روز نخست جنگ هشت ساله عراق و ایران، ۱۲۸۰ نفر به شهادت رسیدهاند. این عدد در مقایسه با ۱۰۹۲ شهید جنگ دوازده روزه تنها ۱۷% بیشتر است.
اوج گرفتن آمار شهدا پیش از پایان جنگ
اگر تغییرات آمار شهدا را روی محور زمان در جنگ ۸ ساله عراق و ایران و جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران مقایسه کنیم به یک الگوی مشابه میرسیم. در هر دو جنگ آمار شهدا – علیرغم مقیاس زمانی متفاوت – پیش از پایان اوج گرفته است. به عبارت دیگر، در هر دو مورد، جنگ در زمانی که شدت تنش پایینتر بوده پایان نیافته است، با این تفاوت که در جنگ عراق و ایران، جنگ پس از اوج گرفتن شدید آمار شهدا همچنان ادامه یافته و با اوج گرفتن آمار شهدا در سال ۶۷ پایان یافته است. اما در جنگ دوازده روزه اسرائیل و ایران، تنها پس از یک بار اوج گرفتن آمار شهدا در یکشنبه و ۲ تیر ۱۴۰۴ آتشبس برقرار شده است.
جمعبندی: عملیات تروریستی گسترده برای انهدام پایتخت
اسرائیل تجاوز به حریم ایران و اعلام جنگ را با ترور فرماندهان ارشد نظامی و متخصصان هستهای ایران، در منازل مسکونی و در کنار خانوادهها و همسایگانشان آغاز کرد، با حمله به سایتهای راداری و پدافندی و پایگاههای هوایی و موشکی به دامنه و وسعت آن افزود، با هدف قرار دادن برخی زیرساختهای انرژی و مراکز انتظامی و امنیتی نشان داد گوشه چشمی به زمینهسازی برای وقوع بیثباتی و ناآرامیهای داخلی دارد و با حمله مستقیم به مهمترین جلسه در ساختار حکمرانی کشور از انگیزههای خود برای فروپاشی حاکمیت در ایران پرده برداشت.
مردم ایران بعد از ۳۷ سال، جنگ دیگری را درون مرزهای کشورشان تجربه کردند؛ جنگی که از همان ساعات نخستین، ترس و وحشت و ابهام را همراه با خون و خرابی، بر سر شهرهای مختلف ایران، به ویژه تهران آوار کرد. این جنگ با تجربه قبلی ایرانیان در جنگ هشت ساله با عراق که با هدف تصرف خاک و اشغال شهرهای مرزی شروع شد، متفاوت بود. این جنگ بیشتر از آنکه به یک جنگ کلاسیک شباهت داشته باشد، شبیه یک عملیات تروریستی گسترده با بهکارگیری فناوریهای پیشرفته اطلاعاتی و قدرت تخریب بالا بود که بیش از هر چیز پایتخت سیاسی کشور را هدف قرار داده بود. با این حال تعداد تلفات آن برخلاف بسیاری از ادعاها هیچ چیز کم از یک جنگ کلاسیک نداشت و سهم کشتار غیرنظامیان در آن بسیار زیاد و قابل توجه بود.
ایران اگرچه به لطف ایستادگی مردم و گشودن آتش متقابل روی پایتخت اسرائیل و برقرار نگه داشتن آن تا روز آتشبس، توانست علیرغم دریافت خسارت جانی و مالی قابل توجه، در برابر تجاوز دشمن مقاومت کند، اما مرور سیر وقایع و آمار شهدا نشان میدهد اسرائیل ایدهها و انگیزههای پیچیده و چندلایهای برای آسیبرساندن به ایران دارد و ایران باید با در نظر گرفتن ویژگیها و مختصات جنگهای جدید مانند نقش اساسی اطلاعات، حفاظت، پدافند و فناوری، در اسرع وقت برای ترمیم توان دفاعی خود و «احیای بازدارندگی مردمی» برای تقویت کانون سیاست در کشور اقدام کند[۱۱].
ارجاع و پانویس
[۱] آخرین آمار شهدای جنگ تحمیلی ۱۲ روزه به روایت رئیس بنیاد شهید، ایسنا، ۲۳ تیر ۱۴۰۴
[۲] آمار شهدای جنگ ۱۲ روزه/ ۷۰۰ شهید غیرنظامی و ۱۸ شهید از کادر درمان، خبرگزاری میزان، ۱۸ تیر ۱۴۰۴
[۳] آخرین آمار شهدای جنگ تحمیلی ۱۲ روزه به روایت رئیس بنیاد شهید، ایسنا، ۲۳ تیر ۱۴۰۴
[۴] در حال حاضر این دادهها، کاستیهایی دارد که میتواند به مرور زمان و انتشار گزارشها و آمار رسمی از سوی نهادهای متولی، کاملتر شود. همچنین ممکن است نقصان اطلاعات اساسی (مانند نام و نام خانوادگی) در برخی موارد معدود باعث شده باشد اطلاعات یکی از شهدا در دو ردیف مختلف آمده باشد و آمار کل را درصد اندکی بیش از واقعیت نشان دهد. تطابق نداشتن مجموع برخی از جزئیات آماری ارائهشده در این گزارش با مجموع تعداد شهدا نیز از همین نقصان موردی دادههای مربوط به برخی شهدا ناشی میشود.
[۶] United Nations Charter (+)
[۷] سازمان دیدهبان حقوق بشر: حمله اسرائیل به زندان اوین «جنایت جنگی آشکار» است، بیبیسی فارسی، ۲۳ مرداد ۱۴۰۴
[۸] عفو بینالملل: حمله اسرائیل به زندان اوین مصداق «جنایت جنگی» است، بیبیسی فارسی، ۳۱ تیر ۱۴۰۴
[۹] بازخوانی تحولات جنگ ایران و عراق با نگاهی به نیروهای داوطلب در آمار شهدا (+)
[۱۰] راهبرد در سربازی اجباری، دفاع از مملکت است، سردار موسی کمالی، جانشین اداره منابع انسانی ستادکل نیروهای مسلح در گفتوگو با ایسنا، ۲۷ خرداد ۱۳۹۲ (+)
[۱۱] برای مطالعه بیشتر در این مورد نگاه کنید به مقاله ضرورت احیای بازدارندگی مردمی، دقیقه، تیر ۱۴۰۴ (+)
پیوست
اسامی مقامات ارشد نظامی و هستهای که هدف حملات اسرائیل قرار گرفتند.
| ردیف | نام و نامخانوادگی | سمت | تاریخ |
| ۱ | محمد باقری | رئیس ستاد کل نیروهای مسلح | ۲۳ خرداد |
| ۲ | حسین سلامی | فرمانده کل سپاه پاسداران | ۲۳ خرداد |
| ۳ | غلامعلی رشید | فرمانده قرارگاه خاتمالانبیاء | ۲۳ خرداد |
| ۴ | امیرعلی حاجیزاده | فرمانده نیروی هوافضای سپاه | ۲۳ خرداد |
| ۵ | مهدی ربانی | معاون عملیات ستاد کل نیروهای مسلح | ۲۳ خرداد |
| ۶ | غلامرضا محرابی | معاون اطلاعات ستاد کل نیروهای مسلح | ۲۳ خرداد |
| ۷ | داوود شیخیان | فرمانده پدافند هوایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران | ۲۳ خرداد |
| ۸ | خسرو حسنی | معاون اطلاعات نیروی هوافضای سپاه پاسداران | ۲۳ خرداد |
| ۹ | محمود باقری | فرمانده موشکی و جانشین اطلاعات نیروی هوافضای سپاه پاسداران | ۲۳ خرداد |
| ۱۰ | محمدباقر طاهرپور | فرمانده یگاه پهپادی نیروی هوافضای سپاه پاسداران | ۲۳ خرداد |
| ۱۱ | محمدمهدی طهرانچی | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۱۲ | فریدون عباسی | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۱۳ | احمدرضا ذوالفقاری | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۱۴ | عبدالحمید مینوچهر | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۱۵ | سید امیرحسین فقهی | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۱۶ | اکبرمطلبیزاده | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۱۷ | سعید برجی | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۱۸ | منصور عسگری | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۱۹ | علی باکویی کتریمی | دانشمند هستهای | ۲۳ خرداد |
| ۲۰ | محمد کاظمی | رئیس سازمان اطلاعات سپاه | ۲۵ خرداد |
| ۲۱ | حسن محقق | جانشین سازمان اطلاعات سپاه | ۲۵ خرداد |
| ۲۲ | علی شادمانی | فرمانده قرارگاه خاتمالانبیاء | ۲۷ خرداد |
| ۲۳ | سعید ایزدی | مسئول بخش فلسطین نیروی قدس سپاه | ۳۱ خرداد |
| ۲۴ | بهنام شهریاری | از فرماندهان ارشد پشتیبانی نیروی قدس سپاه | ۳۱ خرداد |
| ۲۵ | سلیمان سلیمانی | دانشمند هستهای و از متخصصان سازمان پژوهشهای نوین دفاعی (سپند) وزارت دفاع | ۳۱ خرداد |
| ۲۶ | محمدتقی یوسفوند | فرمانده حفاظت اطلاعات بسیج | ۲ تیر |
| ۲۷ | علیرضا لطفی | جانشین سازمان اطلاعات فراجا | ۲ تیر |
| ۲۸ | سید محمدرضا صدیقی صابر | دانشمند هستهای | ۳ تیر |
جدول روزشمار برخی از مهمترین وقایع جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران
| روز | اتفاقات مهم |
| جمعه، ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ | ترور دانشمندان و متخصصان برنامه هستهای/ ترور فرماندهان ارشد نظامی/ حمله به محلههای مختلف تهران در شرق و شمال و غرب/ حمله به سایتهای راداری (از جمله در تبریز، همدان و کرج)/ حمله به پایگاههای هوایی (از جمله در تبریز و همدان)/ حمله به سایتهای هستهای (از جمله در فردو، نطنز، اصفهان و اراک)/ حمله به پایگاههای موشکی سپاه در غرب و شمال غرب |
| شنبه، ۲۴ خرداد ۱۴۰۴ | لغو پروازها در آسمان ایران تا اطلاع ثانوی/ حمله به فاز ۱۴ پارس جنوبی در بوشهر/ حمله به انبار نفت شهران تهران/ حمله به پادگان المهدی در ارومیه آذربایجان غربی (حداقل ۱۲ شهید)/ حمله به فرودگاه کشاورزی اسدآباد همدان (حداقل ۷ شهید)/ حمله به محله نارمک تهران (حداقل ۱۰ شهید) |
| یکشنبه، ۲۵ خرداد ۱۴۰۴ | حمله به پالایشگاه نفت شهرری تهران/ حمله به ستاد فرماندهی انتظانی تهران بزرگ (فاتب)/ حمله به ساختمان نهادهای اطلاعاتی در تهران/ حمله به میدان قدس تجریش/ حمله به هواپیمای سوخترسان در فرودگاه مشهد/ حمله به یکی از ساختمانهای وزارت امور خارجه در نیاوران تهران/ حمله به مرکز تعمیرات هواپیمایی در حوالی اکباتان تهران/ حمله به ساختمان سپند (سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی) وزارت دفاع در نوبنیاد تهران/ حمله به دانشگاه صنعتی مالک اشتر اصفهان/ حمله به پایگاه هوانیروز در کرمانشاه/ حمله به پادگان شهید مصطفی خمینی و پدافند هوایی حضرت معصومه در قم/ حمله به سامانههای راداری و پایگاههای نظامی در البرز/ حمله به شهرک صنعتی زاویه و پدافند خنداب در استان مرکزی |
| دوشنبه، ۲۶ خرداد ۱۴۰۴ | حمله به جلسه شعام در غرب تهران/ حمله به ساختمان شیشهای صداوسیما در تهران/ مسدود شدن آزادراه تهران-قم در اثر حمله اسرائیل/ حمله به بیمارستان فارابی کرمانشاه/ حمله به یک پایگاه موشکی در شهرستان خمین استان مرکزی |
| سهشنبه، ۲۷ خرداد ۱۴۰۴ | حمله سایبری به بانکهای سپه و پاسارگاد/ توییت هشدار ترامپ برای تخلیه تهران/ توییت ترامپ برای تسلیم بیقیدوشرط ایران/ حمله به سپاه شهرستان اردستان و حوالی جاده نجفآباد-خمینیشهر در استان اصفهان/ حمله به یک ایست بازرسی در کاشان استان اصفهان |
| چهارشنبه، ۲۸ خرداد ۱۴۰۴ | حمله سایبری به صرافی رمزارز نوبیتکس/ حمله به هلیکوپترهای کبرای هوانیروز در کرمانشاه/ حمله به یکی از ساختمانهای فرماندهی انتظامی در خیابان رشید یاسمی تهران |
| پنجشنبه، ۲۹ خرداد ۱۴۰۴ | حمله موشکی به تأسیسات آب سنگین اراک/ حمله به پادگان شهید کریمی سپاه در بستانآباد آذربایجان شرقی (حداقل ۱۰ شهید) |
| جمعه، ۳۰ خرداد ۱۴۰۴ | حمله به شهرک صنعتی رشت/ حمله به پادگان الحدید اهواز خوزستان/ حمله به منطقه دوکوهه در استان خوزستان |
| شنبه، ۳۱ خرداد ۱۴۰۴ | ترور فرماندهان نیروی قدس سپاه در قم و در جادههای غرب کشور/ حمله به پدافند هوایی و پادگان هوافضای سپاه و برخی صنایع دفاعی در اصفهان/ حمله به میدان آذربایجان و یکی از مراکز سپاه عاشورا در تبریز/ حمله به پادگان ابوذر سرپل ذهاب در حوالی مرزهای غربی کشور در استان کرمانشاه/ حمله به جاده حمیل به سرابله در استان کرمانشاه/ حمله به سپاه خرمآباد در استان لرستان/ حمله به پدافند و پایگاههای هوایی در دزفول در استان خوزستان/ حمله به منطقه یکم دریایی امامت نیروی دریایی ارتش در بندرعباس در استان هرمزگان |
| یکشنبه، ۱ تیر ۱۴۰۴ | حمله آمریکا به فوردو، نطنز و اصفهان/ حمله به پایگاههای سپاه در یزد (حداقل ۱۶ شهید) |
| دوشنبه، ۲ تیر ۱۴۰۴ | حمله به زندان اوین تهران/ حمله به حفاظت اطلاعات فراجا و چند ساختمان مربوط به یگانهای فراجا در تهران/ حمله به سپاه امام حسن کرج (حداقل ۴۳ شهید)/ حمله به سپاه سیدالشهداء در شهرری/ حمله به چند ساختمان مربوط به سازمان بسیج در تهران |
| سهشنبه، ۳ تیر ۱۴۰۴ | حمله خونین به آستانه اشرفیه (۱۶ شهید)/ آتشبس میان اسرائیل و ایران با واسطهگری ترامپ |
نویسندگان
2 پاسخ
کار فوقالعاده ارزشمندی است و حتما بسیار پرزحمت بوده.. دست مریزاد
عالی، روشمند و تحسینبرانگیز
مهمترین چیزی که در مورد این متن دوست دارم اینه که در عین تلاش برای ارائه روایت آبجکتیو و واقعگرا، نسبت به کسی که روی سرمون بمب میریزه و ما رو میکشه ادای بیطرفی در نمیاره.
آفرین آفرین