قیمت‌گذاری دستوری، دشمن مصرف‌کننده

حال به این سوال باز گردیم که چرا در سال ۱۴۰۰، ۳۳۰ فروند در کشور وجود داشت که تنها ۱۰۰ فروند از آن‌ها قابل استفاده بودند و ۲۳۰ فروند هواپیما در کشور غیر قابل استفاده بودند؟ به چه دلیل این هواپیما زمین‌گیر شدند و به‌سرعت تعمیر نشدند تا به چرخۀ پرواز بازگردند؟

هزینه‌های اصلی یک هواپیما را سوخت و تعمیرات آن تشکیل می‌دهند. در ایران با اختصاص سوخت دولتی به هواپیمایی‌ها مشکل جدی‌ای وجود ندارد، اما تعمیرات مشکلی اساسی است هواپیماها به  دلیل این زمین‌گیر می‌شوند که قطعات‌شان فرسوده شده و نیاز به تعمیر دارند. و از آنجایی که بیشتر قطعات هواپیماها وارداتی است، آن‎ها باید درآمد ریالی خود را صرف واردات قطعات دلاری آن هم با چندبرابر قیمت معمول کند. تحریم‌ها و وارد نشدن قطعات هواپیما نیز باعث می‌شود که هواپیماهای بسیاری به‌ خاطر یک یا چند قطعه نتوانند پرواز کنند و مدت طولانی زمین‌گیر شوند.

جدای از مشکل اختلاف نرخ ارز و تحریم‌ها، مشکل دیگری بر سر راه شرکت‌های هواپیمایی وجود دارد و آن هم قیمت‌گذاری دستوری نهفته است. نرخ بلیت هواپیما توسط ستاد تنظیم بازار و با نظارت سازمان هواپیمایی کشوری تعیین می‌شود و با هر شرکت هواپیمایی که با قیمتی بالاتر از این مصوبه تعیین کند، برخورد می‌شود. وقتی که شرکت‌های هواپیمایی نتوانند به اندازۀ مورد نیاز درآمد کسب کنند، هزینه‌های خود را پایین می‌آورند و در نتیجه پولی برای تعمیرات باقی نمی‌ماند.

نرخ بلیت هواپیماها در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ به تصویب ستاد تنظیم بازار و نظارت سازمان هواپیمایی کشوری، ۲۹ درصد افزایش یافت. این در حالی بود که در همان ماه، نرخ تورم ۴۹.۱ درصد بوده است.[۵] طرح دعوای شرکت‌های هواپیمایی در دیوان عدالت اداری برای ابطال مصوبۀ مذکور راه به جایی نبرد.[۶]

قیمت‌گذاری دستوری در صنایع مختلف کشور بر سر راه رشد صنایع مانع ایجاد کرده است. در دولت پیشین و دولت فعلی وزیران راه تاکید موکد داشتند که با شرکت‌هایی که گران‌فروشی می‌کنند باید برخورد شود و یا حتی مجوز فعالیت‌شان ابطال شود. آن‌ها گمان دارند که در صورت افزایش قیمت بلیت به مصرف‌کنندگان فشار می‌آید و از رضایت‌شان کاسته می‌شود. غافل از اینکه قیمت‌ها را نمی‌توان کنترل کرد و اگر هم کنترل شوند، این نه به نفع صنعت و نه به نفع مردم است. وقتی که شرکت‌هایی هواپیمایی نتوانند به اندازۀ کافی درآمد کسب کنند، خرج تعمیر هواپیماهای خود را درنمی‌آورند و در نتیجه هواپیماهایشان کمتر می‌شود. وقتی هم که هواپیماها کمتر شود آثار منفی زیادی گریبان‌گیر مصرف‌کننده می‌شود. در ابتدا میزان و تنوع سفرها کمتر می‌شود. این باعث می‌شود در خطوطی که پرواز وجود دارد مثل تهران-مشهد صف زیادی ایجاد شود و توان خرید فوری بلیت برای کارهای ضروری از بین برود. همچنین در مسیرهای بسیاری اصلا پرواز انجام نمی‌شود. نتیجۀ دیگر کم شدن تعداد هواپیماها، تاخیر زیادی است که مردم باید برای برخی از سفرها تحمل کنند. پیش‌تر اشاره شد که هر هواپیما در سال ۱۴۰۰ به طور میانگین روزی حدود ۵ پرواز داشته است. بنابراین با به‌وجود آمدن کوچک‌ترین مشکلی و نبود هواپیمای جایگزین تاخیرهای پی‌درپی ایجاد می‌شود. نتیجۀ سومی که از کم بودن تعداد هواپیماها ایجاد می‌شود پایین بودن عرضه است که باعث افزایش تقاضا می‌شود و این خود به خود باید قیمت را بالاتر ببرد. اما چون سیاست‌گذار اجازۀ افزایش قیمت را از ابتدا نداده است، تنها راه چاره‌ای که برای شرکت هواپیمایی می‌ماند این است که هزینه‌های خود را کاهش دهد و این مساوی است با کاهش کیفیت خدمات.