کادر درمان، افراد آسیب‌پذیر و سالمندان کسانی هستند که برای دریافت واکسن کرونا در اولویت قرار میگیرند. اما می‌دانیم مصونیتِ پایدار در جامعه اتفاق نمی‌افتد مگر زمانی که دستِ کم دو سوم یا به روایتی دیگر سه چهارمِ جامعه واکسینه شوند، یعنی بیش از ۵۶ یا ۶۳ میلیون نفر از جمعیت کشور [۱]. تعداد افراد بالای ۶۵ سال ایران در حال حاضر پنج میلیون و چهارصد و هفتاد هزار نفر است. اگر افراد آسیب‌پذیر و کادر درمان را که هر کدام جمعیتی کمتر از سالمندان دارند به این تعداد اضافه کنیم، هنوز بخش زیادی از آن باقی می‌ماند. اولویت دادن به سه گروه یادشده اگرچه ضرورت دارد اما مسئله تخصیص واکسن را به طور کامل حل نمی‌کند.
به بیان دیگر در اولویت قراردادن کادر درمان بر اساس به خاطر ریسک ابتلا و فشار طاقت‌فرسایی که در ۹ ماه اخیر تحمل کرده‌اند و کسانی که خطر جانی بیماری برای آنها بیشتر است برنامۀ مورد نیاز برای واکسیناسیون را به ما نمی‌دهد. مسئلۀ تخصیص واکسن را باید در چهارچوبی جامع‌تر بررسی کرد. این یادداشت تلاش می‌کند تا با مطالعه منابع معتبر بین‌المللی و در نظر گرفتن ابعاد گوناگون مسئله و ارائه چهارچوبی کلی برای تخصیص و توزیع واکسن کرونا به عنوان یک مسئله سیاست‌گذاری عمومی، نگاه جامع‌تری به مسئله داشته باشد و آن را در سه سطحِ چهارچوب کلی، اصول اولویت‌بندی و برنامه تخصیص و توزیع مورد بررسی قرار دهد.
* منتشر شده در پنجره.
چهارچوب کلی
پژوهشگران دانشگاه جانزهاپکینز در مطالعه‌ای بین رشته‌ای با در نظر گرفتن خطر جانی بیماری برای گروههای مختلف، سلامت همگانی، عدالت اجتماعی، اخلاق، تاثیرات اقتصادی و محدودیت‌های زنجیرۀ تامین سه مفهوم کلّی‌تر را به عنوان چهارچوب کلی برای اولویت‌بندی و برنامه‌ریزی برای دریافت واکسن پیشنهاد کرده‌اند[۲].
۱. سلامت همگانی و خیر عمومی
کرونا را نمی‌توان تنها با مخاطرات پزشکی و احتمال مرگ و میر آن برای گروههای آسیب‌پذیر تحلیل کرد. همه‌گیری با ایجاد اختلال اجتماعی و رکود اقتصادی کیفیت زندگی همگان را به صورت ملموس تحت تاثیر قرار می‌دهد. به عنوان نمونه درباره اهمیت توجه به رشد عاطفی-اجتماعی کودکان و نوجوانان تحت محدودیت‌های کرونایی، در مطالب پیشین مطالبی ارائه شده است [۳].
مثلاً خیر عمومی اقتضا می‌کند کسانی که به خاطر وضعیت شغلی تماس اجتماعی بیشتری از سایرین دارند مانند آرایشگرها حتی اگر در سلامتی کامل به سر ببرند و بیماری مخاطره جانی زیادی برای ایشان نداشته باشد، باید برای جلوگیری سریع‌تر از انتقال ویروس در اولویت قرار گیرند [۴].
۲. عدالت اجتماعی
هیچ گروهی نباید در تخصیص واکسن نادیده گرفته شود. علاوه بر سالمندان، افرادی که بیماری زمینهای دارند، در هر گروه سنی باشند به همان اندازه آسیبپذیرند.
در کنار کادر درمان پزشکی، گروههای شغلی متعددی وجود دارند که در مواجهه مستقیم با ویروس کرونا قرار میگیرند و امکان عدم حضور در محیط کار ندارند و فشار همه‌گیری را بیش از سایر مشاغل احساس می‌کنند. گروه‌هایی مانند رانندگان، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و فروشندگان مواد مصرفی ضروری، کارمندان بانک‌ها از همین دسته هستند.
۳. اعتماد و مشروعیت
واکسیناسیون یک بیماری همه‌گیر با خطر جانی قابل توجه یک موضوع حساس است. افراد ممکن است هر یک نظرات و دلایل متفاوتی برای اولویت‌بندی از منظر خودشان داشته باشند. بنابراین لازم است سیاست‌گذار علاوه بر تشریح کارایی واکسن و ایجاد اطمینان نسبت به آن، برای جامعه توضیح دهد تهیه و توزیع آن بر چه اساس و با چه فرایندی صورت می‌گیرد.
این موضوع از این نظر بسیار حائز اهمیت است که تقاضای جهانی برای دریافت واکسن در حال حاضر بسیار بیشتر از ظرفیت تولید آن است و توسعۀ ظرفیت تولید برای تامین تقاضا در بهترین حالت هنوز زمان‌بر خواهد بود. در نتیجه تحمل کندی تهیه و توزیع آن در فاصلۀ رسیدن عرضه به تقاضا ناگزیر خواهد بود و بر حساسیت مسئله اولویت‌بندی خواهد افزود. عدم توجه به نگرانی‌های جامعه در مورد واکسیناسیون و برقرار نکردن ارتباط درست با ایشان عواقب خطرناکی به دنبال خواهد داشت.
اصول اولویت‌بندی
محققین دانشگاه جانزهاپکینز سپس با در نظر گرفتن چهارچوب کلی بالا اصول زیر را برای برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی واکسیناسیون تا رسیدن به مصونیت پایدار در جامعه پیشنهاد کرده‌اند.
برنامه‌ریزی توزیع
با توجه به چهارچوب و اصول تعیین شده توسط دانشگاه جانزهاپکینز و هم‌چنین مواردی که توسط سازمان بهداشت جهانی مطرح شده، آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا برنامه توزیع واکسن کرونا را در ایالات متحده چنین پیشنهاد کرده است [۵].
مرحله اول
- کادر درمان که ریسک ابتلا و همین‌طور بیشترین فشار متوجه آنان هستند.
- افراد تمام سنین که دارای بیماری زمینهای هستند، مخصوصا اگر در شرایطی هستند که آنها را در ریسک بالای ابتلا به کرونا قرار می‌دهد.
- سالمندانی که در مراکز نگهداری سالمندان و مکان‌های شلوغ زندگی می‌کنند.
مرحله دوم
- معلمان و مربیان مدارس و مهدکودک‌ها
- کسانی که در محیط‌هایی با ریسک بالای ابتلا کار می‌کنند و حضور آنها برای تداوم چرخۀ کار در یک سیستم اقتصادی و اجتماعی ضروری است، مانند رانندگان و کارکنان بانک.
- افراد دارای بیماری زمینهای که با توجه به موقعیت شغلی‌شان ریسک ابتلا برای آنها متوسط ارزیابی شده است.
- افرادی که در خانه‌های عمومی مانند پادگان، اردوگاه، سرپناه مربوط به افراد بی‌خانمان و مراکز مربوط به افراد دارای معلولیت ذهنی و جسمی زندگی می‌کنند.
- کسانی که در بازداشتگاه و زندان به سر می‌برند و کارمندانی که در این مکان‌ها کار می‌کنند.
- تمام افراد سالمندی که در مرحله‌ی اول واکسینه نشده‌اند.
مرحله سوم
- کارمندانی که فعالیت آنها برای جامعه ضروری است و در مراحل قبلی واکسینه نشده‌اند.
- افراد جوان‌تر
مرحله چهارم
- کسانی که در سه مرحله‌ی پیش واکسینه نشده‌اند
هدف از این مطالعه ارائه نگاهی جامع و بررسی فرایند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای توزیع واکسن کرونا در کشور و ملاحظات مربوط به آن است. از آن جایی که تولید و توزیع واکسن کرونا بین همه‌ی افراد در یک زمان کوتاه امکان‌پذیر نیست؛ اولویت‌بندی گروههای اجتماعی برای دریافت واکسن اجتناب‌ناپذیر است. این اولویت‌بندی در واقع بر یک چهارچوب اخلاقی استوار است و کادر پزشکی، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینهای را در اولویت قرار می‌دهد، اما به آنها بسنده نکرده و گروههای دیگر را هم در بر می‌گیرد. روند واکسینه شدن در ابتدا برای کاهش ابتلای شدید به ویروس کرونا و فوت ناشی از آن است، سپس حفظ کارکرد جامعه و در نهایت کاهش آهنگ انتشار ویروس و رسیدن به ایمنی جمعی پایدار است [۱]. هر جامعه باید متناسب با مقتضیات خود اصول اولویت‌بندی را تعیین و برنامۀ مورد نیاز را تهیه کند تا بهترین نتیجه حاصل شود.
ارجاعات
- چند درصد مردم باید واکسینه شوند تا مصونیت جمعی اتفاق بیفتد؟ زهرا دوخائی؛ پنجره ۱۵ آذر ۱۳۹۹
- Interim Framework for COVID19 Vaccine Allocation and Distribution in the United States; The Johns Hopkins Center for Health Security, August 19, 2020
- کرونا چقدر برای کودکان خطرناک است؟ ناهید طاهریان؛ دقیقه‌ای برای تأمل ۱۸ شهریور ۱۳۹۹
- برای توضیحات بیشتر نگاه کنید به ارجاع ۱.
- Framework for Equitable Allocation of COVID-19 Vaccine ; The National Academies Press,2020
نویسندگان
