آلودگی هوای تهران پدیده جدیدی نیست. هر روز در آن نفس می‌کشیم. اما چند سال است که شاهد اتفاقات جدیدی در آن هستیم. مثلا یک آلاینده در ماه‌هایی از سال مقدارهایی را تجربه می‌کند که هیچ گاه تجربه نکرده یا آلاینده‌ای که در یک روند چند ساله کنترل شده و کاهش یافته یک‌مرتبه تغییرِ روند داده و رو به افزایش گذاشته است.
در «چرا مشکل آلودگی هوا حل نمی‌شود؟» نشان دادیم که هنوز یک روایت رسمی با پشتوانه علمی از علت اصلی آلودگی هوا به سطوح ارشد مدیریتی راه نیافته و مدیران مربوطه هر کدام به تشخیص خودشان یکی را به عنوان علت اصلی آلودگی هوا معرفی کرده و در چنین شرایطی تصویب قوانین مانند «قانون هوای پاک» و برنامه‌های جامع کاهش آلودگی هوا هیچ‌کدام محلی از اعراب پیدا نکرده و نمی‌کنند.
در «آلودگی بی‌سابقه هوای تهران در سال ۱۳۹۹» نشان دادیم غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد (SO2) پس از چند سال کاهش، در سال ۹۷ تغییر جهت داده و روندی افزایشی به خود گرفته و از سال ۹۹ با شدت افزایش یافته است. بخش عمده دی‌اکسید گوگرد در پی احتراق سوخت‌های فسیلی در هوا انتشار پیدا می‌کند و به همین دلیل غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد بیش از هر چیز به کیفیت سوخت‌های مصرفی در منابع ثابت مانند نیروگاه‌ها، صنایع و منازل و منابع متحرک مانند وسایل نقلیه بستگی دارد، که به نظر می‌رسد از سال ۹۷ یعنی هم‌زمان با شدت گرفتن تحریم‌ها و تاثیر مخرب آن بر قیمت‌ها دچار افزایش معنادار شده است. استفاده از سوخت‌های کمتر فراوری شده با درصد گوگرد بالاتر و در نتیجه ارزان‌تر مثل مازوت و گازوییل به جای گاز در نیروگاه‌ها وقتی بار مصرف گاز برای گرمایش در فصل زیاد می‌شود، یکی از مهم‌ترین عواملی است که در افزایش آلاینده دی‌اکسید گوگرد در هوا سهم دارد و به همین دلیل هر سال در فصل سرد انگشت‌های اتهام بیش از هر چیزی به سمت آن روانه می‌شود و می‌توان از آن با عنوان یکی از سموم خاموش تحریم در فضا نیز یاد کرد.
البته این تمام اتفاقی نیست که در سال‌های اخیر در هوای تهران افتاده است. غلظت ازون (O3) از نیمه دهه ۹۰ در فصل‌های گرم در حال افزایش است. دی‌اکسید نیتروژن (NO2) نیز در نیمه اول دهه ۹۰ روندی افزایشی را تجربه کرده و بعد از آن نیز کاهش نیافته است. برای اطلاعات بیشتر درباره هر یک از آلاینده‌ها «شاخص‌های اندازه‌گیری کیفیت هوا» را مطالعه کنید.
در «چرا باید بیش از پیش نگران آلودگی هوا باشیم؟» نشان دادیم اگر در گذشته آلودگی هوا معمولا با ایستایی ناشی از عدم وزش باد و پدیده‌هایی مانند وارونگی در فصل‌های سرد رخ می‌داده، از فروردین ۱۴۰۱ نوعی از آلودگی هوا در تهران مشاهده شده که همراه با وزش باد بوده و ذرات معلق درشت (PM10) یا همان ریزگردها در آن بیشترین نقش را بازی می‌کنند. این نوع آلودگی در تهران کاملا بی‌سابقه بوده و در صورت نپرداختن به علل اصلی بروز آن با وضعیت‌های خطرناک‌تری از آلودگی هوا دست به گریبان خواهیم شد.
اگرچه سال ۱۴۰۱ هنوز تمام نشده و هنوز روزهای آلوده بیشتری در راه است، تا همین جا نیز می‌توان با مقایسه سال‌های مختلف گفت: سال ۱۴۰۱ آلوده‌ترین و خطرناک‌ترین سال در یک دهه گذشته بوده است (۱).
چرا سال ۱۴۰۱ آلوده‌ترین سال تهران در یک دهه گذشته است؟
سال ۱۴۰۱ به طور قطع بدترین سال از نظر کیفیت هوا در یک دهه گذشته بوده است، چون
- تعداد روزهای «پاک» در آن کمترین است (کمتر از ۱%)
- مجموع تعداد روزهای «پاک» و «قابل قبول» در آن کمترین است (نزدیک به نصف)
- مجموع تعداد روزهای «ناسالم برای گروه‌های حساس»، «ناسالم برای همه»، «بسیار ناسالم» و «خطرناک» در آن بیشترین است (نزدیک به نصف)
- مجموع تعداد روزهای «ناسالم»، «بسیار ناسالم» و «خطرناک» در آن بیشترین است (نزدیک ۸%)
- مجموع تعداد روزهای «بسیار ناسالم» و «خطرناک» در آن بیشترین است (نزدیک ۱٫۵%)
- تنها سالی است که کیفیت هوا در روزهایی از آن «خطرناک» ارزیابی شده است (۰٫۷%)
جدول مقایسه سهم تعداد روزها از نظر کیفیت هوا در یک دهه گذشته
سال | پاک | قابل قبول | ناسالم برای گروه حساس | ناسالم | بسیار ناسالم | خطرناک |
۱۳۹۱ | %۰.۸ | %۵۹.۰ | %۳۶.۶ | %۳.۳ | %۰.۳ | %۰.۰ |
۱۳۹۲ | %۰.۸ | %۵۵.۳ | %۴۰.۵ | %۳.۳ | %۰.۰ | %۰.۰ |
۱۳۹۳ | %۴.۴ | %۶۳.۸ | %۳۰.۷ | %۱.۱ | %۰.۰ | %۰.۰ |
۱۳۹۴ | %۵.۸ | %۶۳.۸ | %۲۸.۸ | %۱.۴ | %۰.۳ | %۰.۰ |
۱۳۹۵ | %۴.۶ | %۷۱.۰ | %۲۱.۹ | %۲.۵ | %۰.۰ | %۰.۰ |
۱۳۹۶ | %۳.۸ | %۶۶.۶ | %۲۷.۴ | %۲.۲ | %۰.۰ | %۰.۰ |
۱۳۹۷ | %۷.۷ | %۷۶.۲ | %۱۶.۲ | %۰.۰ | %۰.۰ | %۰.۰ |
۱۳۹۸ | %۷.۹ | %۶۸.۵ | %۲۲.۲ | %۱.۴ | %۰.۰ | %۰.۰ |
۱۳۹۹ | %۴.۶ | %۶۱.۷ | %۲۹.۲ | %۴.۴ | %۰.۰ | %۰.۰ |
۱۴۰۰ | %۰.۵ | %۶۸.۲ | %۲۹.۶ | %۱.۶ | %۰.۰ | %۰.۰ |
۱۴۰۱ | %۰.۷ | %۵۱.۷ | %۳۹.۹ | %۶.۳ | %۰.۷ | %۰.۷ |
دی‌اکسید گوگرد و ریزگردهای ۱۰ میکرون هر دو آلاینده‌هایی خطرناک هستند و در طول زمان صدمات زیادی به سلامت افراد وارد می‌کنند و بدون تردید، تدوام حضور آن‌ها در هوایی که تنفس می‌کنیم به ضرر همه است. آنچه مسلم است، آلودگی هوا نیز مانند بسیاری از مشکلات پیش رو، بدون پرداختن به علل اصلی و تغییر موثر ساختارهای معیوب هیچ گاه حل نخواهد شد.
پاورقی و ارجاع
تمامی داده‌ها از وبسایت شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران استخراج شده است (airnow.tehran.ir).
(۱). تنها داده‌های ده سال گذشته در شرکت کنترل ترافیک تهران در دسترس است. به همین دلیل، امکان مقایسه با قبل از آن وجود ندارد. اگر سالی آلوده‌تر از سال‌های قبل از ۱۳۹۱ نباشد، می‌توان گفت سال ۱۴۰۱ آلوده‌ترین سال در تاریخ تهران تاکنون است.
