یک سال پس شیوع ویروس کرونا در دنیا واکسن آن مورد بهره‌برداری قرار گرفت. دسترسی به واکسن یک سال پس از شروع بیماری اگرچه دستاورد علمی بزرگ و بی‌سابقه‌ای تلقی می‌شد اما به علت عرضۀ سریع آن به بازار نگرانی‌هایی دربارۀ میزان اثربخشی برای برخی افراد را به همراه داشت. این نگرانی با پیدایش سویه‌های جهش‌یافته مانند سویه‌ای که در انگلیس، آفریقای جنوبی، برزیل و اخیراً هند کشف شد افزایش یافت.
اکنون میزان واکسیناسیون در برخی کشورها به عدد قابل توجهی رسیده است و میتوان نسبت آمار بیماری در کشورها را با میزان واکسیناسیون مورد بررسی دقیق قرار داد. آیا افزایش واکسیناسیون با کاهش آمار فوت به عنوان مهم‌ترین شاخص وضعیت بیماری در کشورها، همراه بوده است؟
در این نوشتار نگاهی به میزان واکسیناسیون در کشورها انداخته و تلاش کرده‌ایم با گردآوری داده‌های موجود وضعیت بیماری و تزریق واکسن در کشورها در سطح کلان به این پرسش پاسخ دهیم. بررسی داده‌های واکسیناسیون و مرگ و میر بیماری نشان می‌دهد که تقریباً چهار هفته پس از رسیدن به محدودۀ ۴۰ تا ۵۰ دوز در هر صد نفر از جمعیت، تعداد مرگ و میر کرونا به صورت معناداری کاهش می‌یابد. تاثیر واکسیناسیون در کنترل بیماری در سطح کلان کاملاً قابل مشاهده است.
در حال حاضر در ایران ۱.۲۷ دوز به ازای هر صد نفر جمعیت تزریق شده که اگرچه هنوز با متوسط جهانی فاصله بسیاری دارد اما با توجه به رشدی که در روزهای اخیر داشته امید است در هفته‌های پیشِ رو بتواند با سرعت بیشتری ادامه یابد و جان‌های بیشتری را در برابر بیماری مصون بدارد.
میزان واکسیناسیون در کشورهای جهان
فرآیند واکسیناسیون تقریبا از اوایل زمستان سال ۱۳۹۹ در برخی کشورها شروع شد. تا کنون در ده کشور میزان واکسیناسیون از ۴۰ دوز به ازای هر ۱۰۰ نفر گذشته است. تاکنون سرزمین‌های اشغالی فلسطین و امارت متحده عربی به ترتیب با میزان ۱۲۱ و ۱۰۶ دوز در هر صد نفر در این عرصه پیشتاز هستند و پس از آن به ترتیب کشورهای شیلی، بحرین، ایالات متحده، بریتانیا، مجارستان، صربستان، قطر و اروگوئه قرار دارند. بر این اساس در بین ۱۴۳ کشوری که جمعیت بیش از ۱ میلیون نفر دارند و واکسیناسیون در آنها آغاز شده، ایران با میزان تقریبی ۱.۲۷ دوز در هر ۱۰۰ نفر (۱۲۷۰۰ دوز در هر یک میلیون نفر) در جایگاه ۹۹ جهان قرار دارد. این در حالیست که میزان واکسیناسیون در جهان حدود ۱۴.۵ دوز به ازای هر ۱۰۰ نفر و در آسیا حدود ۱۱.۵ دوز به ازای هر ۱۰۰ نفر است. به بیان دیگر میزان واکسیناسیون در حال حاضر در این کشورها به ترتیب ۱۱ و ۹ برابر مقدار مشابه آن در ایران است.
نتایج واکسیناسیون تا کنون
بدون درنظر گرفتن شرایط پیچیده در مساله شیوع بیماری و با برخی ساده‌سازی‌های ریاضی، برآوردها نشان می‌دهد به منظور رسیدن به مصونیت جمعی در مقابل بیماری کرونا حداقل ۷۵ درصد ازجمعیت میبایست در برابر بیماری ایمن شوند که این امر میبایست با تزریق واکسن انجام شود. بنابراین برای رسیدن به پایان همه‌گیری از طریق واکسیناسیون هنوز فاصله زیادی باقی است. حتی در کشورهای پیشرو در واکسیناسیون هم هنوز فاصله قابل توجهی تا رسیدن به این حد وجود دارد. با این وجود، تحقیقات نشان می‌دهد دریافت حتی یک دوز از واکسن به مقدار قابل توجهی افراد را در مقابل بیماری ایمن میکند و در میزان سرایت بیماری نیز مؤثر است. به عنوان مثال محققان نشان داده‌اند احتمال ابتلا در افرادی که یک دوز از واکسن‌های آستارانزنکا و یا فایزر را دریافت کرده‌اند تا ۶۵ درصد کاهش میابد. ۱. با توجه به اینکه کشورهای اندکی به سطح قابل توجهی از واکسیناسیون عمومی رسیده‌اند بررسی میزان اثربخشی بر آمار ابتلا و مرگ و میر در سطح گسترده دشوار است که نیاز به داده‌های بیشتری دارد. با این وجود در این نوشتار میزان اثر بخشی واکسیناسون عمومی را از دو حیث کیفی (به صورت موردی) و کمّی مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بررسی موردی کشورهای پیشرو در تزریق واکسن
با توجه به داده‌های موجود، کشورهای امارات، بریتانیا، آمریکا و سرزمین‌های اشغالی فلسطین از حدود سه ماه پیش تا امروز نه تنها شاهد موج جدیدی از کرونا نبوده‌اند بلکه تعداد فوتی ها به شدت کاهشی بوده است به گونه‌ای که در این مدت تعداد فوتی‌ها به طور میانگین ماهانه در بریتانیا ۷۸ درصد، سرزمین‌های اشغالی فلسطین ۵۴ درصد، امارات ۵۲ درصد و در آمریکا ۴۲ درصد کاهش یافته است. درکشورهای صربستان و شیلی روند کاهشی تعداد فوت‌های روزانه از یک ماه پیش آغاز شده است. در این بین کشورهای مجارستان و اروگوئه مستثنی هستند. در این دو کشور اخیراً شاهد موج جدیدی از کرونا هستیم. البته باید توجه داشت این موج پیش از آنکه میزان واکسیناسون به سطح قابل توجهی برسد آغاز شده که روند کاهشی در هفته‌های اخیر در این کشورها نیز آغاز شده است.
بررسی کمّی اثر تزریق واکسن در کشورها
- به طور متوسط چه میزان واکسن باید تزریق شود تا کاهش معناداری در آمار فوت مشاهده شود؟
- به طور متوسط چند هفته پس از رسیدن واکسیناسیون به یک حد قابل ملاحظه، کاهش آمار مرگ و میر بیماری قابل مشاهده خواهد بود؟
به منظور تحلیل کمّی‌‌تر تاثیر واکسیناسیون، تغییر آمار مرگ و میر برای هفته‌های پس از رسیدن به حد مشخصی از واکسیناسیون در کشورهای مختلف محاسبه شده است. بر این اساس تقریباً چهار هفته پس از رسیدن به محدودۀ ۴۰ تا ۵۰ دوز در هر صد نفر تعداد مرگ و میر به طرز معناداری کاهش می‌یابد. البته میزان این کاهش در کشورهای مختلف و در زمان های مختلف متفاوت است اما آنچه حائز اهمیت است معنادار بودن این کاهش از نظر آماری است به گونه‌ای که در ۹۰ درصد موارد میزان تغییرات مرگ و میر در هفته چهارم نسبت به هفته نخست عددی منفی است که به معنای کاهش مرگ و میر است. به این ترتیب میتوان گفت پس از رسیدن به حدود بین ۴۰ تا ۵۰ دوز واکسن در هر صد نفر اثر واکسیناسیون به طرز معناداری در کاهش میزان مبتلایان و مرگ و میر قابل مشاهده است.
وضعیت واکسیناسیون در ایران
در حال حاضر در ایران تعداد دوزهای تزریق شده واکسن به ازای هر صد نفر ۱.۲۷ دوز است که فاصله زیادی تا رسیدن به این هدف دارد و با سرعت فعلی واکسیناسیون در کشور که در هفته اخیر حدود ۴۳۲ دوز در هر روز به ازای هر یک میلیون نفر بوده است چند سال طول خواهد کشید تا به این محدوده برسیم. اما با افزایش امکان واردات واکسن و همچنین بهره‌برداری از واکسن تولید داخل و مدیریت بهتر توزیع، سرعت واکسیناسیون در ماه‌های آتی افزایش خواهد یافت. تا کنون سرعت واکسیناسیون در ده کشور پیشرو در این امر از ابتدای شروع واکسیناسیون به طور میانگین ۶۰۵۷ و برای کشورهای اروپایی، کشورهای آسیایی و همچنین کل جهان به ترتیب ۲۱۰۰، ۸۱۵ و ۱۰۰۴ دوز در هر روز به ازای هر یک میلیون نفر بوده است. به این ترتیب اگر ایران بتواند تقریبا به سرعت متوسط واکسیناسیون در کشورهای اروپایی یعنی ۲۱۰۰ دوز در هر یک میلیون نفر در هر روز برسد (به عبارتی دیگر به طور میانگین در هر روز ۱۷۶ هزار دوز واکسن در کشور تزریق شود) حدود هفت ماه زمان نیاز است تا به محدود ۴۰ تا ۵۰ دوز واکسن تزریق شده به ازای هر صد نفر برسد.
پیوست
برای محاسبه تغییرات مرگ و میر در هفته n ام نسبت به هفته اول مجموع فوت شدگان در هفته ی n ام پس از رسیدن به یک نقطه مشخص از واکسیناسون محاسبه شده است سپس اختلاف نسبی آن با هفته اول پس از رسیدن به آن نقطه مشخص محاسبه شده است. به عنوان مثال برای تمام کشور هایی که به محدوده واکسیناسین ۴۰ دوز در هر ۱۰۰ نفر رسیده‌اند تعداد مرگ و میر در هفته چهارم پس از این تاریخ با تعداد مرگ و میر در هفته اول پس از این تاریخ مقایسه شده است و اختلاف نسبی محاسبه شده است. سپس میانگین این اختلاف‌ها در هر محدوده از واکسیناسون محاسبه شده است و همچنین به منظور بررسی پراکندگی داده و میزان معناداری آن صدک ۱۰ ام و ۹۰ ام داده به عنوان کران پایین و بالا محاسبه شده است. به این ترتیب ۸۰ درصد نقاط در این محدوده است و ۹۰ درصد نقاط در محدوده کمتر از کران بالا هستند.
ارجاع و پاورقی
۱ https://www.bbc.com/news/health-56844220
نویسندگان
۶ پاسخ
سپاس از تحلیل مفید و منصفانه و ارائه زیبا.
در چند مورد نیاز به ارجاع بود که بتوان داده‌ها را بررسی کرد. برای مثال مشخص نیست که چطور وقتی فقط یک کشور بیش از ۶۰ دز به ازای هر ۱۰۰ نفر تزریق کرده، نمودار مقایسه‌ای شامل نقاطی با بیش از ۶۰ دز است. اگر داده‌ها شبیه‌سازی شده است باید به منبع ارجاع داده شود تا روش و فرضیات بررسی شده و ابهام‌ها برطرف شود. یکی از نکات مبهم: چرا بعد از بازه ۵۰،۶۰ پراکندگی داده‌ها افزایش می‌یابد؟
به‌عنوان یک پیشنهاد از تیم مجله دقیقه درخواست دارم تا با راه‌اندازی قسمت خبرنامه، دسترسی مخاطبان به مطالب منتشر شده را تسهیل نماید.
با آرزوی موفقیت
سپاس از توجه شما.
کمیت مورد بررسی در مورد واکسیناسیون تعداد دوز های دریافتی در هر صد نفر بوده است و نه درصد افرادی که به آنها واکسن تزریق شده لذا تا کنون ۷ کشور بیش از ۶۰ دوز تزریق در هر صد نفر را داشته اند.آن چیزی که شما اشاره کرده اید درصد افرادیست که دستکم یه دوز واکسن دریافت کرده اند.
در مورد افزایش پراکندگی داده بعد از بازه ۶۰ مربوط به این است که تعداد داده ها در این محدوده ها کم است و کشورای کمی از این حد گذشته اند درنتیجه داده کمی در دسترس است و عدم قطعیت و پراکندگی بیشتر می شود. در آینده با افزایش واکسیناسون وقتی کشورهای بیشتری وارد این محدود بشوند دقیقتر میتوان در مورد آن صحبت کرد.
از پاسخ راهگشای شما و راه‌های ارتباطی ارائه شده بسیار ممنونم.
با این توضیح متوجه منظور شما شدم. در واقع من اینطور برداشت کردم که افرادی که هر دو دوز را دریافت کردند زیر مجموعه افرادی هستند که حداقل یک دوز را دریافت کردند و این عبارت را در متن با دقت نخواندم: « همچنین بدیهی است مجموع تعداد افرادی که واکسن دریافت کرده‌اند و کسانی که دو دوز واکسن دریافت کرده‌اند با مجموع واکسن های مصرف شده برابر است.». به نظرم استفاده از «تعداد دوز» به‌جای «تعداد افراد» در راهنمای نمودار کمی از ابهام می‌کاست. در هر صورت اگر درست فهمیده باشم بازه ۸۰،۱۲۵ تنها با دو داده محاسبه شده؟ در واقع تعداد نقاطی که در تصویر است (که احتمالا هر نقطه به نمایندگی از یک کشور) بعد از بازه ۵۰،۶۰ تغییر چندانی ندارد که این شائبه شبیه‌سازی بودن این بازه‌ها را در ذهن ایجاد میکند.
سلام. خواهش میکنم
بله در بازه ۸۰ تا ۱۲۵ دو کشور وجود دارند ولی هر نقطه در این نمودار در واقع میتوان گفت یک کشور-تاریخ است. به عنوان مثال برای یک کشور که در تاریخ مشخصی به عدد ۸۰ دوز رسیده است تعداد مرگ و میر در این تاریخ با چهار هفته بعد مقایسه می شود. سپس همین کشور یک یا چند روز بعد فرضا به تعداد دوز ۸۰.۵ میرسد و همین فرایند برای این تاریخ جدید تکرار میشود و به همین صورت ادامه پیدا میکند. فقط درنظر داشته باشید که برای هر تاریخ میبایست به اندازه کافی زمان گذشته باشد تا بتوان فرضا با چهار هفته بعد آن مقایسه کرد.
به این ترتیب برای یک کشور که به عنوان مثال بازه ۶۰ تا ۸۰ دوز را در ۳۰ روز طی کرده است میتوان تا ۳۰ نقطه داده داشت
سپاسگزارم از پاسخ و آرزوی موفقیت برای شما و تیم دقیقه.
برای اطلاع سریع از انتشار مطالب می‌تواند در هر یک از شبکه‌های اجتماعی زیر عضو شوید
https://t.me/dmag_ir
https://www.instagram.com/dmag.ir/
http://www.linkedin.com/company/dmagir
https://www.facebook.com/dmag.ir
اگر این روش‌ها برای شما کارایی نداره لطفا بفرمایید تا فکر دیگری بکینم
ممنون