در حالی که ایران با موج چهارم کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، نگرانی‌هایی از وجود نوعی ویروس جهش‌یافته در برخی نقاط جهان وجود دارد. موج جدید بیماری در برخی کشورها شدیدتر از موج‌های قبلی است. از هند اخبار ناگواری به گوش می‌رسد. نفس نظام درمان در این کشور به شماره افتاده است. بیمارستان‌ها در شبکه‌های اجتماعی اکسیژن و تجهیزات مراقبتی طلب میکنند [۱]. آمار فوت روزانه کرونا در هند با سرعت بسیار زیادی افزایش یافته و به عدد بی‌سابقۀ ۳۰۰۰ فوت در روز رسیده است. در برزیل نیز آمار فوت روزانه بیماری از ۴۰۰۰ بیشتر شده است.
در این نوشتار موج‌های جدید بیماری با مطالعه تغییرات آمار فوت کرونا مورد بررسی قرار گرفته است. برخی کشورها در موج جدید خود فوت روزانه‌ای بیشتر از بیشینۀ تعداد فوت روزانه در موج‌های قبل تجربه میکنند. افزایش آمار فوت روزانه در ایران نیز نسبت به موج‌های قبل چندان دور از انتظار نیست. نکته حائز اهمیتِ دیگر سرعت بیشتر افزایش آمار فوت در برخی کشورها مانند هند، بنگلادش و ایران نسبت به موج‌های قبلی در آن‌ها است. این مشاهده چه نشانۀ چرخیدن نوعی ویروس جهش‌یافته در این کشورها باشد، چه کاهش مقاومتِ مبتلاشدگان پیشین و چه عادی انگاشتن شرایط عدم مقابلۀ فوری با آن می‌تواند نتایج خطرناکی به دنبال داشته باشد.
چه کشورهایی موج جدید کرونا را تجربه میکنند؟
از میان کشورهایی که آمار کرونای آن‌ها در دسترس است و از ابتدای بیماری تا کنون فوت روزانه بیش از صد نفر را تجربه کرده‌اند ۴۲ کشور انتخاب شده و تغییرات اخیر آمار فوت در آن‌ها به منظور شناسایی موج‌های جدید بیماری مورد بررسی قرار گرفته است.
با توجه به تغییرات اخیر آمار (فوت) کرونا این ۴۲ کشور را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- عدم مشاهده موج جدید در آمار فوت: کشورهای آمریکا، انگلستان، ایتالیا، اسپانیا، فرانسه، سوئیس کشورهایی هستند که در حال حاضر نشانه‌هایی از موج جدید بیماری در تغییرات آمار فوت ایشان مشاهده نمی‌شود.
- مشاهده موج جدید در آمار ابتلا (بدون مشاهده افزایش چشمگیر در آمار فوت): کشورهای آلمان، اتریش، سوئد و کانادا که تنها با استناد به آمار فوت نمی‌توان موج جدیدی را در آن‌ها شناسایی کرد اما خیز جدید بیماری در افزایش آمار ابتلا مشهود است. ایتالیا نیز در شش ماه گذشته روند کاهش فوت‌شدگان را در پیش گرفته بود اما از اوایل فروردین تعداد فوت‌شدگان افزایش و سپس در دو هفته اخیر کاهش یافته است که ممکن است پیک موج اخیر را رد کرده باشد.
- مشاهده موج جدید در آمار فوت: کشورهای هند، ایران، بنگلادش، اردن، ترکیه، تونس، بوسنی، برزیل، پاکستان، مجارستان، یونان، اوکراین، رومانی، لهستان، کلمبیا، آرژانتین، بلغارستان، شیلی، عراق و فیلیپین نشان از موج جدید در آمار روزانه فوت خود دارند.
تعداد فوت‌شدگان روزانه کرونا در کشورهایی مانند کره‌جنوبی، استرالیا، نروژ و ایرلند از ابتدای پاندمی تا کنون هیچگاه از ۱۰۰ نفر تجاوز نکرده به همین دلیل در تقسیم‌بندی فوق قرار نگرفته‌اند.
ویژگی‌های متمایز موج جدید
دو مشاهده در بررسی موج جدید بیماری در کشورها جلب توجه می‌کند:
۱- آمار فوتِ روزانۀ بیشتر
در برخی کشورها مانند هند، بنگلادش، ترکیه، اوکراین، مجارستان، برزیل، پرو و کلمبیا تعداد فوت روزانه از بیشترین تعداد آن در موج‌های قبلی بیشتر شده است. این تعداد در برزیل و هند به صورتی سهمگین افزایش یافته است. در برزیل تعداد فوت روزانه نسبت به پیک موج‌های قبل ۲.۶ برابر و در هند ۲.۳ برابر شده و هنوز در حال افزایش است.
در ایران هم اگرچه تعداد فوت روزانه در موج چهارم به بیشترین تعداد آن در موج سوم (۴۸۶) نزدیک شده ولی هنوز با آن فاصله دارد. با این وجود، با توجه به افزایشِ پیکِ فوتِ روزانه نسبت به موج‌های قبل در برخی کشورهای آمریکای لاتین که الگوی شیوع در آن‌ها پیش از این نیز بی‌شباهت با ایران تصور نمی‌شد[۲]، افزایش آن در ایران نیز دور از انتظار به نظر نمی‌رسد.
اگرچه در حال حاضر نگرانی‌ها درباره افزایش آمار فوت روزانه در هند بسیار زیاد است اما اگر تعداد فوت روزانه کشورها را نسبت به جمعیت ایشان در نظر بگیریم تعداد فوت روزانه ایران نسبت به جمعیت آن (۵.۳ نفر در هر یک میلیون جمعیت) هنوز بیشتر از هند (۲.۱) است. اما در برزیل این مقدار بسیار بیشتر مقدار متناظر آن در هند و ایران بسیار بیشتر است (۱۸.۹۵).
تغییرات آمار فوت در کشورهایی هم اکنون موج جدیدی را تجربه میکنند در بخش پیوست آمده است.
۲ – سرعت بیشتر افزایش آمار فوت
در میان کشورهایی که موج‌های جدید بیماری را تجربه میکنند سرعت افزایش آمار فوت در کشورهای هند، ایران و بنگلادش و پس از آن‌ها، اردن، ترکیه و تونس بیشتر از سایر کشورهاست.
برای اندازه‌گیری سرعت افزایش آمار فوت، متوسط روزانه هفته سوم موج را بر مقدار متناظر آن در هفته نخست تقسیم کردیم. فوت روزانه در هفته سوم در هند، ایران و بنگلادش به ترتیب ۲.۸، ۲.۷ و ۲.۶ برابر شده و در اردن، ترکیه و تونس به ترتیب ۲.۲، ۲.۲ و ۲.۱ برابر شده است. در بقیه کشورهایی که هم‌اکنون خیز جدیدی را تجربه میکنند این مقدار کمتر از ۱.۶ است. این نسبت برای کشورهایی که در حال حاضر موجی را تجربه میکنند گزارش شده است.
ایران جزو معدود کشورهایی در جهان است که چهار موج بیماری را از ابتدا تا کنون تجربه کرده است. نسبت فوت روزانه بیماری در هفته سوم به هفته نخست موج در موج‌های دوم و سوم ایران به ترتیب ۱.۵ و ۱.۴ و در موج ابتدایی ۲.۵ بوده است.
هرچند سرعت زیاد افزایش آمار در نخستین موج در برخی کشورها ممکن است تحت تاثیر عدم آمادگی و کمبود تجهیزات بوده باشد. اما مشاهده سرعت زیاد افزایش آمار فوت در موج جدید – بیش از یک سال از شروع پاندمی، در برخی کشورها نیازمند توضیح و بررسی بیشتر است.
در شروع همه‌گیری کسی بیمار نیست و ویروس میزبانان بیشتری جهت انتشار و شیوع پیدا می‌کند. در موج بعدی کسانی که در موج قبل بیمار شده بودند از مجموعه ناقلان بالقوه (میزبانان ویروس) حذف می‌شوند. در نتیجه سرعت انتشار موج بعدی از موج قبلی کمتر است. این الگو تا قبل از بهار ۱۴۰۰ در کشورهای بررسی شده در جدول بالا قابل مشاهده است. در اکثر کشورها تا قبل از بهار ۱۴۰۰ سرعت افزایش آمار فوت در موج‌ها روندی کم و بیش کاهشی دارد.
با توجه به اینکه تعداد مبتلاشدگان از ابتدای بیماری تا کنون بیشتر شده انتظار می‌رود سرعت افزایش آمار در موج‌های جدید بیشتر از موج‌های قبلی باشد اما در برخی کشورها چنین نیست. در برخی کشورها مانند هند، بنگلادش و ایران این مقدار در موج جدید در مقایسه با موج‌های قبلی در آن کشورها بسیار بیشتر است. این مشاهده می‌تواند نشان از وجود نوعی ویروس جدید و کارساز نبودنِ مقاومتِ حاصل از ابتلای پیشین نسبت به آن باشد و تا انجام تحقیقات آزمایشگاهی باید نسبت به وجود آن احتیاط کرد.
ایران تاکنون اقدام ویژه‌ای در مقابله با موج چهارم بیماری انجام نداده است. احتمال چرخیدنِ نوع جهش‌یافته‌ای از ویروس در سطح وسیع در همسایگی ایران و همینطور در خود ایران، اهمیتِ به کار بستن اقدامات ویژه برای متوقف کردن موج چهارم بیماری را بیش از پیش برجسته می‌سازد.
هند در پایان موج نخست یعنی در پاییز ۱۳۹۹ (نووامبر ۲۰۲۰) محدودیت‌های اجتماعی مقابله با همه‌گیری را یکی‌یکی کنار گذاشت و خبر از مهار تقریبی بیماری در هند را داد. بیمارستان‌ها به حالت عادی برگشتند. دولت هند حتی نسبت به صدور تجهیزات مراقبتی مانند کپسول اکسیژن به دیگر کشورها نیز اقدام کرد و هشدارهای وقوع موج جدید در زمستان ۱۳۹۹ (اوایل ۲۰۲۱) را جدی نگرفتند. با این حال وجود گونه‌ای جدید و سریع‌الانتقال نیز در موج جدید بیماری در این کشور نیز رد نشده بلکه تصور می‌شود در حدود ۳۰% از مبتلایان فعلی در ارتباط با همین گونه هستند. [۳] اگر عامل اصلی در سرعت زیاد افزایش آمار فوت در کشورهایی مانند هند را عادی انگاشتن شرایط و دست کشیدن از محدودیت‌های اجتماعی تصور کنیم باز هم خطر ویروس جهش‌یافته برای ما منتفی نمی‌شود. تکثیر گستردۀ ویروس احتمال بروز جهش‌های جدید و وضعیت بیماری در کشورها را تشدید خواهد کرد.
پاورقی و ارجاع
* تصویر نخست مربوط به سوزاندن جسد فوت‌شدگان کرونا در دهلی است.
[۱] Gaurdian; Oxygen runs low during India’s Covid crisis; 23 Apr 2021
[۲] تخمین شیوع کرونا در ایران در پاییز ۱۳۹۹، همشهری آنلاین ۲۴ آبان ۱۳۹۹
[۳] National Geographic, Science; How India’s second wave became the worst COVID-19 surge in the world; 21 Apr 2021
در ایران نیز اظهارات مشابهی حاکی از عادی‌انگاری دیده می‌شود. به عنوان نمونه نگاه کنید به «روحانی: پیک این بیماری در دنیا تمام شده است؛ خبرآنلاین، ۷ فروردین ۱۴۰۰ » و «نمکی: ایران برای کمک به مهار کرونا در هند اعلام آمادگی کرد؛ ایرنا، ۵ اردیبهشت ۱۴۰۰»
.
پیوست
نویسندگان
یک پاسخ
سپاس از تحلیل مفید. به نظرم ذکر چند نکته مفید است:
۱- ایران ۱۴مین کشور با بیشترین تعداد مبتلا هست. سرانه تست کووید به ازای هر هزار نفر از جمعیت در ایران، هند و برزیل به ترتیب ۱۸۲، ۲۰۲ و ۲۰۴ نفر اما میانگین این مولفه در ۱۴ کشور با بیشترین مبتلا ۷۲۶ نفر هست یعنی تقریبا ۳/۵ برابر سه کشور مورد بحث. این یعنی ممکن است خطای نمونه‌گیری نسبت به سایر کشورها بیشتر باشد.
۲- تعداد تخت‌های مراقبت‌های ویژه به ازای هر ۱۰۰هزار نفر در هند، ایران و برزیل به‌ترتیب ۲، ۵ و ۱۱ بوده که این به معنی تفاوت توانایی کشورها در پاسخ به بحران است. نکته عجیب اینکه علاوه بر تعداد کم تخت و ونتیلاتور در هند، توزیع این امکانات هم در مناطق شهری و روستایی بسیار نابرابر است. با این‌حال نسبت تعداد تلفات به تعداد مبتلا در هند ۱/۱% است که اختلاف قابل توجهی با میانگین جهانی ۲/۱% دارد. این نسبت برای برزیل و ایران ۲/۷% و ۲/۹% هست. به نظر می‌رسد صحت آمارهای اعلام شده از سوی هند محل بحث است.