افزایش دوباره تعداد بیمارانی که هر روز شناسایی و گزارش می‌شوند، مسئله کرونا را دوباره در افکار عمومی برجسته کرده است. آیا موج اول هنوز ادامه دارد؟ آیا موج دوم شروع شده است؟
چقدر از افزایش تعداد بیماران به دلیل افزایش توان تشخیص (تعداد تست) اتفاق افتاده است؟ چقدر از آن به خاطر انتشار بیشتر بیماری است؟ آیا ایران هنوز نیازمند افزایش تعداد تست است؟
با اعلان سخنگوی اسبق وزارت بهداشت، تعداد مبتلای روزانه به ویروس کوئید-۱۹ در تاریخ نیمه خرداد ۱۳۹۹ بیش از ۳۵۰۰ مبتلا بوده است [۱] که بیشترین مقدار ابتلای روزانه به این ویروس و بیماری کرونا در ایران را از آغاز این همه‌گیری نشان می‌دهد. قبل از این، بیشترین ابتلای روزانه در تاریخ ۱۱ فروردین رخ داده‌بود.
با انتشار این خبر و با توجه به شیب مجدد صعودی تعداد مبتلای روزانه از نیمۀ اردیبهشت (نمودار شکل ۱)، بسیاری از رسانه‌ها خبر از شروع موج دوم شیوع این بیماری در ایران دادند.
افزایش تعداد تست از نیمه اردیبهشت
وزارت بهداشت از ۱۷ فروردین ۹۹، تعداد تست‌های انجام‌شده جهت تشخیص این بیماری در افراد مشکوک به ابتلا را به آمار روزانه‌ی خود اضافه کرده است. با توجه به تفاوت آمار دو روز متوالی می‌توان به تعداد تست‌های انجام‌شده در هر روز دست پیدا کرد (نمودار شکل ۲).
افزایش ظرفیت تولید کیت تشخیص در کشور
از زمان شروع به اعلان تعداد تست‌های انجام‌شده تا حدود نیمه اردیبهشت ماه، تعداد تست روزانه به‌طور میانگین حدود ۱۱ هزار تست در روز و در ۶۰ آزمایشگاه در سراسر کشور بوده است. با افزایش تعداد آزمایشگاه‌های تشخیص کرونا به حدود ۱۰۰ آزمایشگاه [۱] و امکان تولید انبوه کیت تشخیص برمبنای سرولوژی در داخل کشور [۲]، تعداد تست تشخیص از حدود نیمه‌ی اردیبهشت‌ماه روندی صعودی پیدا کرده و تقریباً دوبرابر شده و به بیش از ۲۰هزار تست در روز در نیمه‌ی خردادماه رسیده است (شکل ۲).
افزایش شانس کشف بیماران با افزایش تعداد تست
با افزایش تعداد تست، شانس کشف مبتلایان جدید نیز افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر هرچه جمعیت بیشتری از افراد مشکوک به ابتلا را مورد تست و آزمایش قرار دهید، احتمال اینکه تعداد بیشتری از افراد مبتلا-که قبلا صرفا به‌‌دلیل کمبود و یا عدم‌آزمایش از شانس کمتری برای تشخیص برخوردار بوده‌اند- تشخیص‌داده‌شوند، افزایش می‌یابد. برای بهتر دیده‌شدن تاثیر افزایش تعداد تست بر افزایش تعداد مبتلای روزانه، می‌توان تعداد مبتلای هر روز را بر تعداد تست‌های انجام‌شده در آن روز تقسیم نمود تا بتوان به نرخ تعداد مبتلا در مقدار تست ثابت دست پیدا نمود و مقایسه دقیق‌تری بین تعداد مبتلایان هر روز -مستقل از تعداد تست- انجام داد (شکل ۳).
نسبت تعداد بیمار به تعداد تست در ۱۱ فروردین، کمی بیش از ۰.۳ است. با این‌حال همین نسبت برای روز ۱۵ خرداد که بیشترین مقدار ابتلای روزانه را در آن شاهد بودیم، حدود ۰٫۱۵ (نصف مقدار روز ۱۱ فروردین) است. به عبارت دیگر، در روز ۱۱ فروردین از هر ۱۰۰ نفری که تست داده‌اند تست ۳۰ نفر مثبت شده است، ولی در روز ۱۵ خرداد، از هر ۱۰۰ تست، تست ۱۵ نفر مثبت شده است.
بنابراین به‌نظر می‌رسد یکی از عوامل افزایش تعداد مبتلای روزانه، افزایش تعداد تست انجام شده در هر روز بوده است. و اگرچه در ده روز آخر خردادماه، تعداد مبتلای روزانه دوباره به بیش از ۲۰۰۰ مبتلا در روز بازگشته‌اشت، اما با ثابت ماندن روند افزایشی تعداد تست روزانه،بیش از ۲۵هزار تست روزانه در هفته‌ی منتهای به آخر خردادماه، نسبت تعداد مبتلای روزانه به تعداد تست، به کمترین حد خود در ۴۵ روز اخیر رسیده است (کمتر از ۰.۱).
بااین‌حال، آیا افزایش تعداد تست، به تنهایی می‌تواند افزایش آمار ابتلا را توضیح دهد؟
افزایش سهم بیماران بستری
اگرچه در افزایش تعداد بیماران در نیمه خرداد، سهم بیماران سرپایی که مراقبت‌های کمتری نیاز دارند بیشتر بوده اما در افزایش آمار ابتلا در اواخر خرداد و اوایل تیر سهم بیماران بستری که احتمالا وضعیت وخیم‌تری نسبت به بیماران سرپایی دارند، بیشتر شده است (شکل ۴). افزایش سهم بیماران بستری و همین طور افزایش تعداد فوت‌شدگان، این ایده را به ذهن متبادر می‌کند که افزایش اخیر آمار ابتلا نمی‌تواند فقط معلول افزایش تعداد تست باشد.
انتشار از مرکز به سمت مرز
مطابق آمار رسمی کرونا در اسفند و فروردین، بیماران اولیه بیشتر در استان‌های مرکزی و شمالی کشور شناسایی شده‌اند (شکل ۵). اما گزارش‌های اخیر نشان از افزایش آمار ابتلا و سهم بیشتر بیماران بستری در مناطقی که پیشتر آمار ابتلای کمتری از آن‌ها به گوش رسیده و موج اول را با شدت کمتری تجربه کرده‌اند یا حتی تجربه نکرده‌اند، دارد (شکل ۶ و ۷).
مقایسه تعداد تست ایران با کشورهای دیگر
برای آنکه درک بهتری از عملکرد ایران در زمینه میزان تست روزانه و اثر آن بر مهار کرونا داشته باشیم،آمارکلی و روزانه‌ی تست ایران از ابتدای سال ۱۳۹۹ را با کشورهای روسیه، ایتالیا، آمریکا و ترکیه مقایسه کرده‌ایم ( کشورهایی که هم شیوع کرونا در آن‌ها زیاد بوده و هم آمار تعداد تست خود را به‌صورت روزانه منتشر کرده‌اند). با وجود اینکه این کشورها تعداد تست بیشتری نسبت به ایران انجام داده و تعداد مبتلایان بیشتری نسبت به ایران گزارش کرده‌اند، نسبت تعداد مبتلا به تعداد تست آن‌ها، با تداوم یک روند نزولی، زیر ۱۰درصد، پایین‌تر از ایران قرار گرفته‌است. این مشاهده می‌تواند نشانه‌ای از کنترل بیشتر ویروس در این کشورها و نیاز ایران به‌افزایش تست و ادامه‌دادن و حتی افزایش سیاست‌‌های کنترلی در جهت مهار گسترش ویروس کرونا باشد (شکل ۸ و ۹).
آیا این تعداد تست کافیست؟
به نظر می‌رسد ایجاد ظرفیت تولید کیت تشخیص و افزایش تعداد تست در ۱٫۵ ماه گذشته به ارتقای توان تشخیص و کنترل بیماری در کشور کمک کرده است. اما افزایش تعداد بستری و فوت و همین طور کمتر بودن نسبت تعداد بیمار به تعداد تست در ایران نسبت به سایر کشورها، نشان می‌دهد هنوز نیاز به افزایش تست و رهگیری نتایج مثبت و تماس‌های ایشان وجود دارد. به نظر می‌رسد بتوان تعداد تست‌ها را دست کم تا زمانی که نسبت تعداد بیمار به تعداد تست کاهش نیافته افزایش داد.
ارجاعات
[۱] علیرضا بیگلری، رییس انستیتو پاستور؛ ایرنا، ۱۳ فروردین ۹۹ (+)
[۲] سورنا ستاری، معاونت علمی ریاست جمهوری؛ ایرنا، ۳۱ فروردین ۹۹ (+)
[۳] کرونانگار، رصد شیوع کرونا در ایران
statsminute.ir/coronanegar.html
[۴] ماسک، پویش مردمی علیه کرونا
app.mask.ir/map
نویسندگان
۳ پاسخ
سلام. تحلیل خوبی بود ولی چند نکته از قلم افتاده بود:
۱٫ افزایش موارد بستری در نیمه دوم خرداد به امکانات، سیاست گذاری و تصمیم گیری کادر درمان استان درگیر هم ربط دارد. در ماههای اول، به دلیل کمبود تخت در برخی استان ها، تنها بیماران خیلی بدحال بستری می شدند. در حال حاضر به چند دلیل ممکن است تعداد موارد بستری افزایش یافته باشد:
اول. تمایل برخی بیمارستان ها برای بستری کردن بیماران کمتر بدحال (نسبت به قبل) به دلیل سیاست جدید تمرکز بیشتر روی گروههای حساس و تلاش جهت پایش بهتر گروههای حساس مبتلا به بیماری،
دوم. تلاش برخی بیمارستان ها جهت جبران خسارات ناشی از عدم مراجعه بیماران روتین در ایام کرونا و در نتیجه جبران هزینه ها از محل هزینه بستری بیماران کرونایی کمتر بدحال
سوم. کاهش ترس در فضای عمومی جامعه نسبت به چند ماه اول و در نتیجه تمایل بیماران جهت بستری در بیمارستان
به نظر می رسد معیار بدحالی جهت بستری در همه ایام و در همه استانها یکسان نباشد و در نتیجه نمی توان همه این اعداد را روی یک نمودار آورد.
خوب است روی این نکته تمرکز شود که قبلا چند درصد افراد بستری فوت می کردند و در حال حاضر چند درصد بستری ها واقعا جدی هستند و به فوت منجر می شوند. به عبارتی فوت نسبت به موارد بستری را محاسبه کنید.
۲٫ در مقایسه سایر کشورها با ایران، به نظر نمی توان همه کشورها را روی یک محور آورد و نمودارها را مقایسه کرد. تنها عوامل موثر، سیاست های کنترلی و تعداد تست نیستند بلکه زمان واقعی شروع بیماری و نیز پراکندگی اولیه بیماری در آن کشور هم بسیار مهم هستند. به عنوان مثال ممکن است بیماری از پاییز در بقیه بخش های ایتالیا یا امریکا وجود داشته و در نتیجه علت پایین ماندن نمودار این باشد که بخشی از کشور ایتالیا نمانده که پیک را تجربه نکرده باشد. حدس بنده این است که دو سه هفته آینده که استان های مرزی ایران هم پیک خود را بگذرانند، نمودار ایران هم پایین آمده و پایدار می شود.
ممنون برای نگاه دقیق و نقادانه شما
با توجه به فشار زیادی که در این مدت روی کادر درمان بیمارستان‌های دولتی که بیماران کرونایی پذیرش می‌کنند بوده و همینطور برخی دیرکردهای دولت در پرداخت هزینه‌های بیمارستان‌ها و توصیه به قرنطینه خانگی تا حد امکان، تصور ما این بود که کادر درمان تمایلی برای بستری بیماران دارای علائم خفیف‌تر ندارد. ضمن اینکه مشاهده مستقیم یا غیرمستقیمی مبنی بر اینکه بیمارستان‌ها اقدام به بستری بیماران کرونایی کمتربدحال کرده باشند نداشتیم. اگرچه چنان که اشاره کردید این مورد تا حدی در استان‌های مختلف تفاوت داشته است (شکل ۷ تغییرات بار بستری در استان‌های کشور را در طول زمان نشان می‌دهد).
می‌توان تغییرات روزانه تعداد تست این کشورها را بررسی کرد. با این حال شواهد زیادی در دست نیست که شیوع واقعی کرونا در ایران چندان دیرتر از ترکیه و روسیه و آمریکا رخ داده باشد. نکته‌ای که در مورد نسبت تعداد بیمار به تعداد تست در ایران وجود دارد عدم کاهش آن با افزایش تعداد تست است. به بیان دیگر به همان میزان که تست افزایش یافته تعداد بیماران بیشتری نیز شناسایی شده است. در نتیجه می‌توان گفت هنوز جا برای افزایش تعداد تست وجود دارد.
حدس جالبیه. امیدواریم همینطور باشه و خبری از امواج بعدی نشه.