ایران رکوردهای پیشین ابتلا و فوت روزانه را شکسته و در حال حاضر جزو پنج کشور با بیشترین ابتلا و فوت روزانه چه به صورت مطلق و چه در مقایسه با جمعیت است. اما خیز کنونی کرونا تنها به ایران اختصاص ندارد، یک خیز جدید با سویه‌های جدید در دنیاست.

بررسی آمار کشورها شواهد چندانی از مصونیت واکسن در برابر ابتلا نشان نمی‌دهد اما در صورت بیماری، مصونیت نسبت به وضعیت وخیم و منجر به فوت در آمار کشورهایی که دست کم ۴۰ دوز واکسن در هر ۱۰۰ نفر تزریق کرده‌اند کاملا معنادار و مشهود است. نرخ مرگ و میر در آمار رسمی کشورها با افزایش واکسیناسیون به صورت بسیار چشمگیر (تقریباً با آهنگ توانی) کاهش می‌یابد.

ایران تا کنون حدود ۲۰ دوز واکسن در هر صد نفر تزریق کرده و تا مقدار متوسط آن در قاره آسیا (۶۳) و در جهان (۵۸) فاصله زیادی دارد. برای اینکه تاثیر واکسیناسیون در کاهش آمار مرگ و میر مشاهده شود تعداد تزریق واکسن در هر صد نفر باید دست کم ۲ تا ۳ برابر شود..

اگرچه واکسیناسیون در کاهش احتمال فوت بیمار کرونا بسیار موثر است و در ایران نیز در هفته‌های اخیر واکسیناسیون سرعت گرفته اما نمی‌توان آن‌ را به عنوان راهکار مقابله با همه‌گیری در کوتاه مدت قلمداد کرد و شرایط را به اتکای سرعت گرفتن آن عادی تصور کرد. اگر وضعیت صعودی بیماری، با عادی‌انگاشتن همه‌گیری و عدم وضع محدودیت‌های اجتماعی و دست به دست شدن ویروس در اجتماعات همراه شود، بار بیماری از ظرفیت‌های نظام درمان فراتر می‌رود و فاجعه وارد مرحله‌ای بی‌سابقه خواهد شد که آنچه تا کنون اتفاق افتاده در برابر آن ناچیز خواهد بود

متن کامل بررسی وضعیت کنونی کرونا در موج پنجم آن در ایران و مطالعه رابطه واکسیناسیون با آمار بیماری‌ها در کشورها را در ادامه بخوانید.

* * *

وضعیت بی‌سابقه کرونا در کشور

ایران در حالی وارد موج پنجم کرونا شده که تعداد ابتلا و فوت روزانه در آمار رسمی رکورد موج‌های قبلی در کشور را شکسته است. تعداد ابتلای روزانه از مرز ۴۰ هزار نفر گذشته و تعداد فوت روزانه کرونامثبت به مرز ۶۰۰ نفر نزدیک شده است.

خیز جدید بیماری در جهان

خیز جدید کرونا تنها اختصاصی به ایران ندارد. در بسیاری نقاط دنیا موارد جدید ابتلا زیاد شده و می‌توان آن را در وضعیت صعودی آمار تجمیعی کرونا در جهان و همینطور در آمار تجمیعی قاره‌های آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی، اروپا و اقیانوسیه در روزها و هفته‌های اخیر مشاهده کرد [۱].   

• 

• 

 وضعیت امروز کرونا ایران در مقایسه با دیگر کشورها

وضعیت ایران نه تنها در مقایسه با موج‌های قبلی ویروس در کشور، بلکه در مقایسه با وضعیت کنونی بیماری در دیگر کشورها وضعیتی ویژه و وخیم ارزیابی می‌شود. تعداد فوت و ابتلای روزانه چه به صورت مطلق و چه نسبت به جمعیت، جزو پنج کشور اول است. نسبت تعداد تست مثبت به تعداد کل تست‌هایی که به صورت روزانه در ایران برای تشخیص کرونا انجام می‌شود ۵۰% است. این نسبت در ایران بیشتر از کشورهای دیگر است.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

وضعیت واکسیناسیون کرونا در دنیا

مهم‌ترین راهکار مقابله با کرونا در کشورها علاوه بر محدودیت‌های اجتماعی واکسیناسیون گسترده است. امارات متحده عربی، سنگاپور و شیلی تا کنون با تزریق ۱۷۹، ۱۳۹ و ۱۳۸ دوز واکسن (شامل هر دو دوز) در هر صد نفر بیشترین درصد تزریق واکسن در میان کشورهای دنیا را داشته‌‌اند.

مقایسه واکسیناسیون ایران با دیگر کشورها

ایران تا کنون با تزریق کمتر از ۲۰ دوز واکسن کرونا در هر ۱۰۰ نفر تقریباً وضعیتی مشابه اوکراین، آفریقای جنوبی و گواتمالا و پاکستان دارد. آمار تجمیعی واکسیناسیون در جهان ۵۸ و در قاره آسیا ۶۳ دوز واکسن در هر ۱۰۰ نفر است.

اگرچه آمار تزریق واکسیناسیون کشورها رابطه تنگاتنگی با درآمد سرانه آن‌ها دارد، آمار واکسیناسیون ایران در مقایسه با کشورهایی با درآمد سرانه مشابه نیز کمتر (از مقدار مورد انتظار) است.

افزایش آمار ابتلا حتی در کشورهای با درصد واکسیناسیون بالا

علی رغم آمار بالای واکسیناسیون در برخی کشورها، هنوز موج‌های جدید بیماری در آن‌ها نیز قابل مشاهده است. به عنوان نمونه امارات با بیش از تزریق ۱۷۰ واکسن در هر ۱۰۰ نفر نزدیک به ۱۵۰۰ مورد ابتلای روزانه دارد (۱۴۲ ابتلا در هر ۱ میلیون نفر جمعیت). کشورهای انگلیس، اسپانیا و فرانسه با تزریق حدود ۱۲۰ دوز واکسن در هر ۱۰۰ نفر جمعیت بیش از ۳۰۰ ابتلای روزانه در هر ۱ میلیون نفر جمعیت را در موج جدید بیماری تجربه می‌کنند. اما آمار فوت در تمامی این کشورها در مقایسه با تعداد ابتلای آن‌ها کوچک است. این الگو تقریبا در آمار تجمیعی قاره‌ها نیز کم و بیش قابل مشاهده است.

با توجه به این مشاهده، به نظر می‌رسد واکسیناسیون تاثیر خود را در ایجاد مصونیت نسبت به بروز وضعیت‌‌‌های وخیم و منجر به فوت بیماری بیش از مصونیت نسبت به ابتلای نشان می‌دهد. در ادامه این فرضیه با گردآوری داده‌های بیشتر ارزیابی خواهد شد.

بررسی تاثیر واکسیناسیون در آمار کرونای کشورها

برای بررسی آثار واکسیناسیون در آمار بیماری، تاثیر آن را روی متوسط آمار ابتلا و نرخ مرگ و میر در آمار رسمی دو هفته اخیر کشورها مورد بررسی قرار دادیم. منظور از نرخ مرگ و میر در آمار رسمی، نسبت فوت کرونامثبتِ روز به آمار ابتلای دو هفته (۱۴ روز) قبل است[۲].

عدم مشاهده رابطه معنادار بین آمار ابتلا و واکسیناسیون

• 

• 

کشورهایی که تزریق واکسن کمتر از ۵ دوز در هر ۱۰۰ نفر بوده برای بررسی ارتباط واکسیناسیون و ابتلا کنار گذاشته شده‌اند. آمار ابتلای کرونا در این کشورها نیز که عمدتا کشورهای فقیری به شمار می‌روند به دلیل عدم شناسایی و ثبت منسجم واقعیت فاصله دارد. برای سایر کشورها ارتباط معنادار بین واکسیناسیون و میزان ابتلا مشاهده نمی‌شود.

با افزایش واکسیناسیون، الگوی در خور توجهی در آمار ابتلای کشورها به چشم نمی‌خورد. در حالی که اگر واکسن قرار بود در برابر بیماری مصونیت ایجاد کند باید میزان ابتلا در کشورهای با درصدِ بیشترِ واکسیناسیون کمتر می‌شد اما چنین نیست [۳] .

کاهش چشمگیر احتمال فوت در صورت ابتلای فرد واکسینه به بیماری

• 

• 

با افزایش وکسیناسیون تا حدود ۴۰ دوز در هر ۱۰۰ نفر هنوز تغییر معناداری در نرخ مرگ و میر در آمار رسمی کشورها مشاهده نمی‌شود اما در کشورهایی که دست کم ۴۰ دوز واکسن شامل دوز اول و دوم در هر ۱۰۰ نفر تزریق شده کاهش آمار مرگ و میر کاملا چشمگیر و مشهود است.

نرخ مرگ و میر در آمار رسمی اگرچه تا تزریق ۴۰ دوز واکسن در هر ۱۰۰ نفر تغییر ویژه‌ای در کشورها ندارد، اما در میان کشورهایی که بیش از ۴۰ دوز در هر ۱۰۰ نفر واکسن تزریق کرده‌اند کاهش نرخ مرگ و میر در آمار رسمی مشهود است. به بیان دیگر به نظر می‌رسد با افزایش واکسیناسیون احتمال فوت در صورت ابتلا به بیماری در کشورها، علی رغم پدید آمدن سویه‌های جدید ویروس، به صورت بسیار چشم‌گیر (با آهنگ توانی) و معناداری کاهش می‌یابد [۴] .

اینکه تاثیر درصد اندک واکسیناسیون در کشورها با کاهش نرخ مرگ و میر آن‌ها همراه ‌نمی‌شود با عدم مشاهده رابطه معنادار بین ابتلا و واکسیناسیون نیز سازگار است، چرا که به نظر می‌رسد فردی که دست کم یک دوز واکسن دریافت کرده هنوز می‌تواند بیماری را به افراد غیرمصون انتقال دهد.

این تحلیل ممکن است نتایج متفاوتی برای درصد افرادی که واکسیناسیون آن‌ها تکمیل شده، داشته باشد اما چون هنوز تعداد کشورهایی که درصد بالایی از افراد در آن‌ها به طور کامل واکسینه کرده‌ باشند کم است از انجام آن‌ اجتناب شده است.  

هشدارهایی درباره وضعیت فاجعه‌بار کرونا در ایران

ایران در حال حاضر در وضعیت صعودی بی‌سابقه‌ای از انتشار ویروس قرار دارد. علی رغم چنین وضعیتی، در خیز فعلی نیز مانند موج‌های قبل، حاکمیت تصمیمی به منظور به حداقل رساندن تحرک اجتماعی برای مقابله موثر با بیماری آن اتخاذ نکرده است و بیماری تا رسیدن به نقطه اشباع طبیعی خود به افزایش ادامه می‌دهد. با توجه به این که حاکمیت در موارد پیشین نیز به تصمیم نرسیده و آن را تمرین نکرده بعید است این بار نیز از آن به عنوان یک راهکار مقابله بیماری و جلوگیری از جان باختن هم‌وطنان استفاده کند. در نتیجه به نظر می‌رسد تصمیم‌گیرنده بیشتر به دنبال افزایش آمار واکسیناسیون خواهد رفت. در چنین وضعی باید چند نکته را در نظر داشت:

• به نظر می‌رسد فرد واکسینه، مخصوصا با وجود سویه‌های جدید، هنوز می‌تواند بیمار شود و ناقل باشد اگرچه در صورت ابتلا به بیماری احتمالا وخامت و فوت بر اثر کرونا بسیار کم خواهد بود. اما این تاثیر تا زمانی که واکسیناسیون دو تا سه برابر مقدار کنونی نشود در سطح کلان در کشور قابل مشاهده نخواهد بود.  به بیان دیگر نمی‌توان تنها از واکسیناسیون به عنوان راهکار مقابله با موج کرونا وقتی در آن ‌قرار داریم استفاده کرد.
• در وضیعت صعودی بیماری با مراجع زیاد برای واکسیناسیون و عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی، مراکز واکسیناسیون می‌تواند به مراکز انتقال بیماری بدل شود. پس رعایت پروتکل‌های بهداشتی، در وضعیت خیز بیماری در آن‌ها اهمیت مضاعف پیدا می‌کند.
• وقتی بیماری زیاد می‌شود – مخصوصا وقتی به مرز پر شدن ظرفیت درمانی کشور نزدیک می‌شویم، وحشت بیماری خود به خود باعث کاهش تحرک اجتماعی و کنترل امواج بیماری می‌شود. به همین دلیل وجود اخبار دقیق، شفاف و حاوی جزئیات از وضعیت بیماری در نقاط مختلف کشور موضوعیت دارد. به همین دلیل لازم است حاکمیت نسبت به انتشار به موقع داده‌های ابتلا، فوت در استان‌ها و شهرستان‌ها، انتشار اطلاعات فوت سازمان ثبت احوال و همینطور درصد سویه‌های موجود از ویروس کرونا در کشور اقدام نماید. عدم دسترسی به این داده‌ها بدنه کارشناسی در کشور را از کار می‌اندازد و اهمیت بیماری را در میان مردم کم می‌کند.
• کادر درمان در ایران دو سال نفس‌گیر را سپری کرده است. در پاییز ۹۹ بیماری به مرز اشباع ظرفیت درمانی کشور نزدیک شد اما خوشبختانه از آن عبور نکرد. اما در ماه جاری روسای ۶۵ دانشگاه علوم پزشکی نامه نوشتند و نسبت به رسیدن به وضعیت اشباع ظرفیت روانی و جسمی نظام سلامت هشدار دادند [۵] . اگر وضعیت صعودی بیماری، با عادی‌انگاشتن همه‌گیری همراه شود و با دست به دست شدن ویروس در اجتماعات از ظرفیت‌های نظام سلامت فراتر رود فاجعه وارد مرحله‌ای بی‌سابقه خواهد شد که آنچه تا کنون اتفاق افتاد در برابر آن ناچیز خواهد بود.

. . .

---

. . .

پاورقی و ارجاع

[۱] تمامی داده‌های این بررسی از وبسایت Our World in Data استخراج شده است. کشورهای کم‌جمعیت‌تر از ۵ میلیون نفر در این بررسی لحاظ نشده‌اند.

[۲] برای مطالعه بیشتر درباره شاخص نرخ مرگ و میر در آمار رسمی مراجعه کنید به عدد مهار کرونا چیست؟

[۳] با کنار گذاشتن کشورهایی که کمتر از ۵ دوز واکسن در هر ۱۰۰ نفر تزریق کرده‌اند و برازش مدل خطی p-value=0.3 بدست آمد و در نتیجه فرضیه ارتباط واکسیناسیون و ابتلا با در نظر گرفتن این متغیرها رد می‌شود. این مقدار پس از وارد کردن درصد سویه‌های درگیر برای ۳۰ کشوری که اطلاعات آنان در دست بود نیز تغییر چندانی نکرد و ضریب مربوط به هیچ یک از سویه‌ها نیز معنادار به دست نیامد اگرچه p-value متناظر با سویه دلتا نزدیک ۰.۱ محاسبه شد و مقدار آن و که می‌توان آن را نشان از سرایت بالای آن نیز دانست.

[۴] با کنار گذاشتن کشورهایی که کمتر از ۴۰ دوز واکسن در هر ۱۰۰ نفر تزریق کرده‌اند و برازش مدل خطی p-value=0.003 بدست آمد در نتیجه فرضیه کاهش نرخ مرگ و میر در اثر واکسیناسیون با توجه به منفی بودن ضریب به دست آمده برقرار خواهد ماند (R2=0.26). اما این مقدار پس از وارد کردن درصد سویه‌های درگیر برای ۳۰ کشوری که اطلاعات آنان در دست بود تا نزدیک ۰.۰۴ افزایش یافت و ضرایب مربوط به سویه‌های Gamma، Iota، Delta و non_who نیز معنادار محاسبه شدند و مقدار R2 مدل به ۰.۸۲ افزایش یافت. به بیان دیگر با وارد کردن اطلاعات سویه‌های جدید در مدل و معنادار محاسبه شدن تاثیر آن‌ها نیز فرضیه ارتباط واکسیناسیون و نرخ مرگ و میر در آمار رسمی کشورها رد نشد. ضریب مربوط به سویه‌های گاما، آیوتا و دلتا منفی به دست آمده است.

[۵] ظرفیت جسمی و روانی کارکنان نظام سلامت به حد اشباع نزدیک شده است، نامه روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی به رئیس جمهور؛ ایسنا ۸ مرداد ۱۴۰۰ (+)

* * *

پیوست

پیوست ۱: تغییرات ابتلا و فوت در قاره‌ها