با کاهش دمای هوا در روزهای اخیر استان‌های زیادی در کشور تعطیل اعلام شدند[۱]. در برخی از استان‌ها به برودت هوا و مدیریت مصرف انرژی به عنوان انگیزه اصلی تعطیلی‌ها اشاره شد، اما در برخی استان‌ها مثل تهران اشاره چندانی به مسئله انرژی نشده و بیشتر بر مسئله آلودگی هوا و سلامت شهروندان تاکید شده است.
به عنوان نمونه استاندار تهران بدون اشاره به مسئله انرژی اعلام کرده کارگروه مواقع اضطرار آلودگی هوا مصوباتی در جهت حفظ سلامت مردم اتخاذ کرده و پیرو آن ادارات تعطیل خواهند بود [۲].
اما نگاهی به داده‌های مدیریت شبکه برق کشور نشان می‌دهد وضعیت تامین انرژی در شرایطی بی‌سابقه در سالهای اخیر به سر می‌برد و نمی‌توان تعطیلی سازمان‌ها و ادارات را با کنترل مصرف انرژی بی‌ارتباط دانست.
نگاهی به داده‌های مدیریت شبکه برق کشور
در سالهای اخیر نیاز مصرف برق کشور در نقطه پیک به ویژه از سال ۱۴۰۰ پیوسته افزایش یافته و مقدارهای بی‌سابقه‌ای را در فصل گرم و سرد تجربه کرده است[۳]. نیاز مصرف در لحظه پیک در تابستان مرداد ۱۴۰۳ به مقدار بی‌سابقه ۸۰ هزار مگاوات در ماه‌های گرم و در آذر ۱۴۰۳ به مقدار بی‌سابقه ۴۹ هزار مگاوات در ماه‌های سرد سال رسیده است. این در حالیست که هنوز زمستان ۱۴۰۳ شروع نشده است.
مصرف برق ایران در طول سال، رفتارِ سینوسیِ نسبتا منظمی دارد. در ماه‌های سرد سال در پاییز و زمستان، گرمایش اغلب متکی بر گاز است، در نتیجه مصرف برق، کمتر است و در ماه‌های گرم سال در بهار و تابستان، انرژی سرمایش عمدتا با برق تامین می‌شود، در نتیجه مصرفِ برق، در فصل‌های گرم بیشتر است.
با این حال بخش عمده برق در ایران همچنان با سوزاندن سوخت‌های فسیلی مثل گاز در نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود. در نتیجه بار مصرف انرژی در ماه‌های سرد سال نیز بر منابع اولیه انرژی (گاز) کاملا قابل توجه است.
کاهش شدید ذخیره نیروگاه‌ها
هنوز فناوری مقرون به صرفه‌ای برای تولید باتری و ذخیره انرژی الکتریکی در ابعاد بزرگ وجود ندارد. به همین سبب، انرژی الکتریکی بلافاصله پس از تولید در نیروگاه از طریق شبکه انتقال به دست مصرف‌کننده می‌رسد. برای اینکه نیاز مصرف بدون کم و کاست تامین شود و برق به همه برسد، مقدار سوخت در نیروگاه‌ها کمی بیشتر از نیاز مصرف در لحظه پیک در نظر گرفته می‌شود که از آن به عنوان «ذخیره نیروگاه» یاد می‌کنند.
بررسی ذخیره نیروگاه‌ها در سال جاری نشان می‌دهد صنعت انرژی در کشور در حال حاضر وضعیتی بی‌سابقه را تجربه می‌کند.
ذخیره نیروگاه‌های ایران از سال ۱۴۰۰ به بعد به صورت چشمگیری نسبت به گذشته کمتر شده و در دو هفته آذر ۱۴۰۳ در برخی روزها صفر یا نزدیک به صفر بوده است که در مقایسه با زمان‌های مشابه در سالهای اخیر کاملا بی‌سابقه است.
افت بی‌سابقه فرکانس شبکه
برای اینکه برق مصرفی در کشور از کیفیت مناسبی برخوردار باشد لازم است میانگین فرکانس آن نزدیک به ۵۰ هرتز نگه داشته شود. اگر تولید برق از مصرف آن عقب بماند و نیاز مصرف به خوبی تامین نشود فرکانس دچار افت می‌شود و انرژی الکتریکی کیفیت لازم برای مصرف را از دست می‌دهد و در صورت مصرف ممکن است به دستگاه‌های الکتریکی حتی در بر ابعاد بزرگ نیز آسیب وارد کند. در چنین شرایطی مدیریت شبکه برق برخی از مناطق را خاموش می‌کند تا بتواند کیفیت مناسب را برای مصرف در سایر مناطق تامین کند.
بررسی میانگین فرکانس شبکه برق نشان می‌دهد افت فرکانسی که در پاییز ۱۴۰۳ آغاز شده در مقایسه با پاییز سالهای گذشته کاملا بی‌سابقه است.
این وضعیت البته اختصاصی به صنعت برق ندارد. با توجه به وابستگی زیاد تولید برق به گاز و دیگر سوخت‌های فسیلی در ایران، همین وضعیت در صنعت گاز نیز برقرار است[۴].
تعطیلی برای حفظ سلامت؟!
تعطیلی ادارات در زمان‌های اوج مصرف در سالهای گذشته چه در فصل گرم و چه در فصل سرد سابقه دارد. اما به نظر می‌رسد هر بار علل دیگری غیر از مسئله انرژی برای آن عنوان می‌شود. به عنوان نمونه در تابستان ۱۴۰۰ ستاد ملی کرونا هم‌زمان با اوج مصرف برق چند روز را تعطیل و تردد بین استانی را ممنوع کرد[۵] یا در تابستان ۱۴۰۲ وزیر بهداشت به خاطر گرمای هوا و محافظت از سلامت شهروندان درخواست تعطیلی عمومی را در هیئت دولت مطرح کرد که با موافقیت رئیس دولت مواجه شد[۶].
در آذر ۱۴۰۳ نیز استاندار تهران گفت بر اساس گزارش اداره کل هواشناسی استان تهران و پیش‌بینی تداوم سرما و پایداری جوی، به‌ویژه در روز یکشنبه، کارگروه مواقع اضطرار آلودگی هوا مصوباتی در جهت حفظ سلامت مردم اتخاذ کرده است و بر این اساس به دلیل پیش‌بینی انباشت آلاینده‌ها تمامی ادارات، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مستقر در استان، اعم از دولتی و غیردولتی و همینطور مراکز آموزشی تعطیل خواهند بود و برای مدیریت ترافیک و کاهش آلایندگی، طرح زوج و فرد از درب منازل اجرایی خواهد شد. او افزود تمام این اقدامات با هدف حفظ سلامت شهروندان و کاهش آثار مخرب آلودگی هوا انجام شده است و اظهار امیدواری کرد تا با این اقدامات، بتوان از تشدید آلودگی جلوگیری کرد. اما بعد از این اعلام، شاخص کل آلودگی هوا هم‌زمان با کاهش دما، پس از چند روز آلودگی شدید و البته بدون تعطیلی، یکمرتبه کاهش یافت و در محدوده قابل قبول قرار گرفت.
| روز | تاریخ | شاخص کل کیفیت هوا |
| جمعه | ۱۴۰۳/۰۹/۱۶ | ۱۵۴ |
| شنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۱۷ | ۱۶۰ |
| یکشنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۱۸ | ۱۶۰ |
| دوشنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۱۹ | ۱۰۹ |
| سه شنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۲۰ | ۱۵۶ |
| چهارشنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۲۱ | ۱۶۴ |
| پنجشنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۲۲ | ۱۶۵ |
| جمعه | ۱۴۰۳/۰۹/۲۳ | ۱۷۲ |
| شنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۲۴ | ۱۳۹ |
| یکشنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۲۵ | ۷۴ |
| دوشنبه | ۱۴۰۳/۰۹/۲۶ | ۸۲ |
نتیجه‌گیری
مسئله تامین انرژی در ایران دست کم از سال ۱۴۰۰ به این سو علائم بحرانی متعددی را از خود بروز داده است. اما تاکنون نه تنها چشم‌اندازی برای حل آن ایجاد نشده، بلکه بدون پرده‌پوشی نیز درباره‌اش با مردم صحبت نمی‌شود. مسئله تامین انرژی در ایران مانند بسیاری از مسائل دیگر کشور نیازمند تصمیم‌گیری، تغییر رفتار و اصلاحات ساختاری است و هر چه دیرتر به آن پرداخته شود صدماتش بیشتر خواهد بود.
ارجواع و پانویس
[۱] کدام استان های کشور تعطیل هستند؟ خبرگزاری مهر ۲۴ آذر ۱۴۰۳ (+)
[۲] گزارش خبرگزاری برنا از اطلاعیه محمدصادق معتمدیان استاندار تهران ۲۴ آذر ۱۴۰۳ (+)
[۳] معمای افزایش مصرف برق در ایران، بهمن اجدری، علیرضا کدیور، دقیقه ۱۶ تیر ۱۴۰۰ (+)
[۴] وبسایت شرکت ملی گاز بخشی تحت عنوان آمار و اطلاعات ندارد و داده‌های مورد نیاز برای بررسی را به صورت عمومی منتشر نمی‌کند.
[۵] کنترل مصرف برق با تعطیلات کرونایی، علیرضا کدیور ۲۵ مرداد ۱۴۰۰ (+)
[۶] تعطیلات تابستانی؛ مُسَکّنی برای صنعت برق، بهمن اجدری، دقیقه ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ (+)
——————-
منابع داده:
نویسندگان
