آیا شاخصی در مدیریت شهری وجود دارد که نشان دهد ما ضوابط ایمنی را نسبت به قبل بیشتر رعایت می‌کنیم؟ آیا اطلاعات کافی برای محاسبه این شاخص و مقایسه آن در طول زمان در اختیار داریم؟ چند درصد از ساختمان‌ها و محیط‌های کار در حال حاضر از نظر ایمنی وضعیت مطلوبی دارند؟
آتش‌سوزی باربری در میدان شوش
دیروز در سالگرد تلخ‌ترین آتش‌سوزی سال‌های اخیر، دود آتش‌سوزی دیگری در آسمان تهران نمایان شد. سخن‌گوی سازمان آتش‌نشانی گفت محل حادثه انبار یک باربری بزرگ به وسعت بیش از ۱۲ هزار متر حاوی لاستیک موتورسیکلت، خودرو، روغن موتور، موادقابل اشتعال و وسایل دیگر بود که نزدیک به ۲ هزار متر آن در آتش سوخت و به علت نامقاوم بودن ستون‌ها و سقف‌ها در مقابل حرارت تخریب شد (+).
هنوز علت حادثه گزارش نشده است اما وجود این حجم از کالای قابل اشتعال در یک محل کافیست تا کوچک‌ترین تخطی از ایمنی فاجعه‌آفرین شود.
آتش‌سوزی کلینیک سینا اطهر
در تیر ماه امسال آتش‌سوزی و انفجار کلینیک پزشکی سینا اطهر واقع در خیابان شریعتی نرسیده به میدان قدس به جان‌باختن ۱۹ نفر انجامید. یک ماه بعد کمیته بررسی علت حادثه را چنین اعلام کرد:
اتصال برق کولر در سقف کاذب پارکینگ، کولر آتش گرفته و بعد سقف کاذب شکسته می شود. در آن محل مواد الکلی و اشتعال زا وجود داشته که با فروریختن سقف کاذب آنها هم آتش گرفته و بعد آتش به کپسول‌های اکسیژن سرایت می‌کند و در نهایت باعث انفجار می‌شود (+).
آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو
اما تلخ‌ترین آتش‌سوزی که به یاد داریم سوختن ساختمان پلاسکو در چهارراه استانبول تهران است. در صبح روز 30 دی ۱۳۹۵ آتش ظرف چند ساعت با در بر گرفتن مواد قابل اشتعال فراوان از گاز پیک‌نیکی تا سقف کاذب و پارچه و پوشاک در طبقات ساختمان سرایت کرد و در نهایت باعث فروریختن کل ساختمان شد. در این حادثه ۲۲ نفر از جمله ۱۶ آتش‌نشان جان خود را از دست دادند و احساسات ملی جریحه‌دار شد.
سه ماه بعد هیأت ویژه گزارش ملی بررسی حادثه در گزارش نهایی خود علت شروع حادثه را اتصال برق و احتمالا نشت همزمان گاز از کپسول گاز عنوان کرد و دلایل گسترش آن را از دید مهندسی آتش به صورت زیر بر شمرد:
- وجود بار حریق بسیار زیاد در ساختمان، خصوصاً به علت مقادیر فوق‌العاده زیاد پارچه
- نبود پلکان اضطراری و وجود اشکال در پلکان و عدم انطباق راه خروج با طراحی صحیح و برابر با اصول ایمنی در برابر آتش
- ارتباط کامل بین فضاها از طریق سقف‌های کاذب، پلکان و شفت تأسیسات و گسترش آتش از طریق این فضاها
- نبودن هر گونه فضابندی و جداسازی مقاوم در برابر آتش درون و در بین طبقات ساختمان
- عدم وجود سیستم بارنده خودکار (اسپرینکلر) در ساختمان
- مشکلات فنی لوله‌های قائم آتش‌نشانی و عدم تعمیر و نگهداری صحیح از آنها در دوران بهره‌برداری
- نبودن یک سیستم گرمایشی استاندارد و وجود تعداد زیاد کپسول‌های گاز پیک‌نیکی
- وجود موانع زیادی برای فعالیت آتش‌نشانان
در این گزارش از زوایای دیگری مانند مهندسی عمران، مسئولیت‌های حقوقی، مدیریت بحران، رسانه و … نیز به حادثه پرداخته شده است (+).
* * *
به نظر می‌رسد تکرار این حوادث تا به وجود نیامدن یک عزم عمومی برای ارتقای وضعیت ایمنی شهر و جدی گرفتن همگانی قوانین و توصیه‌های ایمنی چندان دور از ذهن نخواهد بود. وقتی مواد قابل اشتعال فراهم و راه سرایت آتش باز باشد اتفاقات زیادی می‌تواند باعث بروز جرقه اولیه و آتش‌سوزی‌های بزرگ بعدی شود؛ همچنان که این موارد نیز اولین آتش‌سوزی در مکان‌های بزرگ و خطرناک نبوده‌اند و نخواهند بود.
به عنوان نمونه در ۸ خرداد ۱۳۵۷ ساختمان پلاسکو به علت نشت گاز از کپسول گازی که در پشت بام قرار داشت و در وسایل حرارتی از آن استفاده می‌شد دچار حریق شد و سپس توسط ماموران ایستگاههای ۱-۲-۳ و گروه امداد، آتش خاموش شد (روزنامه اطلاعات، ۹ خرداد ۱۳۵۷ صفحه ۴).
در مورد کلینیک سینا اطهر نیز سابقه آتش‌سوزی بزرگ در سال‌های قبل وجود دارد. در مکان‌های پرخطر دیگر مانند بسیاری از بازارها و بازارچه‌ها سابقه آتش‌سوزی‌‌هایی وجود دارد که به سادگی می‌تواند به اتفاقات تلخ و خسارت‌بار تبدیل شود مگر آنکه ضوابط ایمنی را از قبل با دقت رعایت کرده باشیم.
- آیا شاخصی در مدیریت شهر وجود دارد که نشان دهد ما نسبت به قبل ضوابط ایمنی را بیشتر رعایت کنیم؟
- آیا اطلاعات کافی برای محاسبه این شاخص و مقایسه آن در طول زمان در اختیار داریم؟
آتش‌سوزی بزرگ در سالگرد آتش‌سوزی بزرگ، هشداری است برای ما تا جایگاه ایمنی را در اولویت‌هایمان افزایش دهیم.
