جهشی که در بهار ۱۴۰۴ در افزایش مصرف برق رخ داده بسیار بیشتر از سالهای قبل است. مشابه این جهش در سالهای گذشته، تنها در سال ۱۴۰۰ رخ داده است. تا سال ۱۴۰۰ نرخ رشد سالانه نیاز مصرف در لحظه پیک از ۴.۵% تجاوز نکرده بود، اما در سال ۱۴۰۰ یک مرتبه نرخ رشد سالانه بیش از دو برابر شد و به ۹.۳۶% افزایش یافت. این مسئله در سال ۱۴۰۰ نیز مطرح شد که این میزان افزایش ظرف یک سال به راحتی قابل توضیح نیست و باید علل آن مشخص شود. نگاه کنید به معمای افزایش مصرف برق در ایران (مجله دقیقه، تیر ۱۴۰۰) و وضعیت بیسابقه انرژی در کشور (دقیقه، آذر ۱۴۰۳).
نگاهی به دادههای شرکت مدیریت شبکه برق ایران نشان میدهد این اتفاق در سال ۱۴۰۴ نیز در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سالهای گذشته (فروردین و اردیبهشت) دوباره رخ داده و توان مصرف در اردیبهشت از ۶۵ هزار مگاوات نیز گذشته و به مقداری بیسابقه در این ماه از سال رسیده است.
متوسط نرخ رشد نیاز مصرف برق در زمان پیک در ماههای فروردین و اردیبهشت (در مقایسه با ماههای مشابه در سال قبل)، در سالهای گذشته از ۳.۸% بیشتر نبوده است. در سال ۱۴۰۰ این مقدار به مقدار بیسابقه ۱۷.۶% و در سال ۱۴۰۴ به مقدار کمسابقه ۱۳% رسیده است.
با این حال، علت این پدیده هنوز برای افکار عمومی مشخص نیست و رسانهها با گمانهزنی برای حل این معما تلاش میکنند. به عنوان نمونه نگاه کنید به معمای جهش مصرف برق، دنیای اقتصاد، اردیبهشت ۱۴۰۴.
وضعیت صنعت برق در ایران چند سال است که به یکی از مهمترین مسائل کشور تبدیل شده اما به نظر میرسد هنوز حتی شناخت درستی از مسئله وجود ندارد. این رکوردشکنیها در حالی رخ میدهد که اخیراً ادعا شده بود امسال ناترازی برق را حل میکنیم (علیآبادی؛ وزیر نیرو، بهمن ۱۴۰۳) و امسال دیگر شاهد ناترازی برق نخواهیم بود یا به حداقل میرسد (عارف؛ معاون اول دولت، فروردین ۱۴۰۴).
کاهش شفافیت در صنعت برق
شرکت مدیریت شبکه برق کشور در یک دهه دادههای متعددی را به صورت روزانه منتشر کرده است. اما در حال حاضر برخی از اقلام اطلاعاتی مهم را که پیشتر در اختیار عموم قرار میداده، از گزارش وضعیت شبکه برق حذف کرده است.
قریب به یک دهه گزارش وضعیت شبکه برق، با انتشار اقلام زیر منتشر میشده است:
-
- تاریخ
-
- زمان
-
- نیاز مصرف برق در پیک
-
- ذخیره نیروگاهها
-
- مصرف برق صنایع
-
- تولید نیروگاههای تجدیدپذیر
-
- میانگین فرکانس شبکه
اما سه قلم از این موارد در حال حاضر در صفحه گزارش وضعیت شبکه در وبسایت شرکت مدیریت شبکه برق کشور در دسترس نیست: ذخیره نیروگاهها، مصرف برق صنایع، میانگین فرکانس شبکه.
نمونهای از جدول گزارش وضعیت شبکه برق در سال ۱۴۰۰
دسترسی به نمونه داده: d-learn.ir/iran-power-grid-status-report
جدول گزارش وضعیت شبکه برق در سال ۱۴۰۴
منبع: igmc.ir/Power-grid-status-report
افزایش تولید نیروگاههای تجدیدپذیر
یکی از اتفاقات مثبتی که در صنعت برق رخ داده افزایش چشمگیر تولید نیروگاههای تجدیدپذیر مثل نیروگاههای برقآبی (سدها) و مهمتر از آن نیروگاههای انرژی خورشیدی است. تولید انرژی تجدید پذیر در دو ماه نخست سال ۱۴۰۴ به مقدار بیسابقه ۱۱،۵۰۰ مگاوات رسیده که در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سالهای گذشته، در حدود ۳۳% افزایش یافته که در قیاس با سالهای اخیر کاملا بیسابقه است.
آیا افزایش تولید تجدیدپذیر مسئله را حل میکند؟
افزایش تولید در نیروگاههای تجدید پذیر یکی از مهمترین اتفاقات صنعت برق ایران در یک دهه اخیر است. آیا این افزایش میتواند معضل صنعت برق در کشور را حل کند؟
برای پاسخ به این سوال بایید ببینیم توان مصرف (نیاز مصرف در پیک) و تولید در نیروگاههای تجدیدپذیر چه نسبتی با یکدیگر دارند و هر یک با چه سرعتی تغییر میکنند تا مشخص شود نیاز تولید تجدیدپذیر باید با چه آهنگی افزایش پیدا کند تا حریف توان مصرف شود.
اگر این دو شاخص را در کنار یکدیگر ببینیم به چنین تصویری میرسیم:
نیاز مصرف در پیک در سال ۱۴۰۳ به ۸۰ هزار مگاوات رسید و با روند کنونی پیشبینی میشود در تابستان امسال به بیش از ۹۰ هزار برسد. در حالیکه تولید نیروگاههای تجدیدپذیر در ۲۴ ساعت شبانه روز در بیشترین حالت خود به ۱۱ هزار و ۵۰۰ مگاوات رسیده است. اما مهمتر از این تفاوت سرعت رشد آنهاست، چراکه اگر تولید نیروگاههای تجدیدپذیر با سرعت بیشتری رشد کند بالاخره میتواند نیاز مصرف در پیک را پوشش دهد.
مقایسه سرعت رشد تولید تجدیدپذیر و مصرف
با توجه به این که رشد چشمگیر تولید در نیروگاههای تجدیدپذیر در ماههای اخیر اتفاق افتاده است، بهتر است سرعت رشد را با تمرکز روی دو ماه اول سال به دست بیاوریم و آن را با بازه زمانی مشابه در سالهای گذشته مقایسه کنیم.
سال (فروردین و اردیبهشت) | میانه تولید روزانه نیروگاههای تجدیدپذیر (مجموع ۲۴ ساعت شبانهروز) | سال گذشته | تغییر (مگاوات) | درصد تغییر |
۱۴۰۰ | ۴۵۱۴ | ۳۷۷۵ | 739 | ۲۰% |
۱۴۰۱ | ۴۸۵۶ | ۴۵۱۴ | 343 | ۸% |
۱۴۰۲ | ۵۴۰۱ | ۴۸۵۶ | 545 | ۱۱% |
۱۴۰۳ | ۵۸۰۹ | ۵۴۰۱ | 408 | ۸% |
۱۴۰۴ | ۷۷۵۱ | ۵۸۰۹ | 1,942 | ۳۳% |
سال (فروردین و اردیبهشت) | متوسط نیاز روزانه مصرف در پیک | سال گذشته | تغییر (مگاوات) | درصد تغییر |
۱۳۹۶ | ۳۵۹۶۱ | – | – | – |
۱۳۹۷ | ۳۶۱۱۸ | ۳۵۹۶۱ | 158 | ۰% |
۱۳۹۸ | ۳۵۵۲۹ | ۳۶۱۱۸ | 589- | -۲% |
۱۳۹۹ | ۳۶۷۸۴ | ۳۵۵۲۹ | 1,254 | ۴% |
۱۴۰۰ | ۴۳۲۶۳ | ۳۶۷۸۴ | 6,479 | ۱۸% |
۱۴۰۱ | ۴۲۹۶۷ | ۴۳۲۶۳ | 296- | -۱% |
۱۴۰۲ | ۴۴۶۳۶ | ۴۲۹۶۷ | 1,669 | ۴% |
۱۴۰۳ | ۴۵۷۰۲ | ۴۴۶۳۶ | 1,066 | ۲% |
۱۴۰۴ | ۵۱۶۵۶ | ۴۵۷۰۲ | 5,953 | ۱۳% |
اگر تولید نیروگاههای تجدیدپذیر از رشد ۴۰۰ مگاواتی به رشد ۲ هزار مگاواتی افزایش پیدا کرده و تقریبا ۵ برابر شده، نیاز مصرف در پیک از رشد ۱ هزار مگاواتی به رشد تقریبا ۶ هزار مگاواتی افزایش پیدا کرده و تقریبا ۶ برابر شده است. به عبارت افزایش نیاز مصرف، هم از نظر مقدار مطلق هم از نظر سرعت افزایش و هم از نظر شتاب افزایش از افزایش تولید بیشتر است.
به عبارت دیگر تا زمانی که علت افزایش شدید نیاز مصرف در کشور مشخص نشود و عوامل سیستماتیک موثر بر آن شناسایی نشوند، افزایش تولید در نیروگاههای تجدیدپذیر و دعوت مردم به صرفهجویی هرگز کارساز نخواهند شد.
مسئله استخراج رمزارز
تاثیر استخراج رمزارز بر افزایش شدید مصرف برق که در سالهای اخیر کموبیش همزمان با افزایش تحریمها در کشور رواج یافته، همچنان یکی از گمانهزنیهای مهم افکار عمومی درباره افزایش مصرف برق است؛ اگرچه هیچگاه دادههای منجسم و روشنی درباره مجوزهای استخراج رمزارز نیز منتشر نشده است.
مطابق گزارش روزنامه ایران در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ شرکت توانیر معتقد است حدود ۲۰% ناترازی برق به دلیل تشدید فعالیت ماینرهاست (بین ۱۵ تا ۲۰ هزار مگاوات در زمانهای اوج مصرف در سال). روزنامه جمهوری اسلامی نیز در اردیبهشت ۱۴۰۴ از عدم برخورد دانهدرشتهای صاحب ماینر که به خاطر وابستگی به مراکز قدرت با آنها برخورد نشده به دولت هشدار داده است.
افزایش شفافیت پیشنیاز حل مسئله
معضل انرژی در ایران یک مسئله گسترده و چندجانبه است. خانوادهها، کسبوکارهای کوچک و بزرگ، بخش خصوصی و دولت همگی با آن دست و پنجه نرم میکنند و حل آن نیز جز با نقشآفرینی تمامی آنان امکانپذیر نیست.
محدود کردن انتشار اطلاعات نه تنها اقدامی در راستای حل نیست، بلکه نشانهای از آن است که سیاستگذاران مربوطه درک درستی از ابعاد مسئلهای که با آن مواجهه شدهاند ندارند. کاهش شفافیت آنها را بیش از پیش در معرض ادعاهای نسنجیده و گزارشهای پوچ و مهمل قرار میدهد.
برای حل مسئلهای با چنین گستردگی و عمق، لازم است انتشار داده حتی از آنچه پیشتر بوده نیز بیشتر شود تا صحت ایدهها و تصورات موجود و همچنین اثرگذاری اقدامات با دقت سنجیده شود. تغییر رفتار مصرف و سرمایهگذاری برای افزایش و بهسازی تولید هر دو متکی بر جریان اطلاعات هستند و بدون آنها امکان بروز و اثرگذاری ندارند.
نویسندگان
دانشآموختۀ آمار و تحلیلگر داده