در این مقاله ابتدا سعی می‌شود تعریفی از مردم سالاری ارائه شود، سپس به حقوق شهروندان به عنوان پایه و اصول مردم سالاری اشاره می‌شود تا با ارائه‌ی نظرات اندیشمندان ایرانی و مسلمان به جمع بندی مطالب برسیم.  توضیحا” عرض می‌شود که در این مقاله واژه‌های ” مردم سالاری ” و ” دموکراسی ” معادل و برابر هم در نظر گرفته شده است.  

اولا  مردم سالاری یا دموکراسی نظامی از پیش ساخته با ماهیتی ایستا و تغییر ناپذیر نیست  و شکل و طبیعت آن در سایه پرسش و آزمایش متحول می‌شود و تحول جزئی از گوهر آن است.  ثانیا آن هنگام می‌توان از وجود مردم سالاری سخن به میان آورد که شرایط چندی موجود باشد؛ از جمله این شرایط:

 ۱) شهروندان از امکان ” مشارکت موثر ” در فراگرد سیاسی و طبعا” از فرصت‌های کافی و مساوی با هم بهره مند باشند تا پس از تامل و سنجش هدف‌ها،  ارجحیت‌های اجتماعی و سیاسی خود را تعیین و دنبال کنند و بتوانند سبب‌هایی را که موجب شده یک هدف یا خط مشی را بر هدف یا خط مشی دیگر برتری دهند بر شمارند.  

۲)هر یک از شهروندان مطمئن باشند که داوری او و رای او در تصمیم‌گیری‌ها‌ی مهم جمعی و روی کار آمدن یا کنار رفتن حکومت‌ها یا تاثیر بر خط مشی آن‌ها همان ارزش و اعتباری را داراست که داوری شهروندان دیگر. نیز مخالفت و ابراز عقیده‌ی او منشاء اثر و مورد توجه جدی است.

 ۳) شهروندان از فرصت و مجال کافی و مساوی با یکدیگر برخوردار باشند تا به تامل و درک آگاهانه‌ی امور بپردازند و دریابند چه رهیافت‌ها، گزینش‌ها و تصمیم‌هایی مصالح آنها را تامین می‌کند.

۴) این اصل پذیرفته شده باشد که شهروند خود حق و صلاحیت تعیین و تشخیص مصلحت خویش را دارد و تعیین اینکه چه مسائلی باید در دستور کار حکومت‌ها قرار داشته باشد و چه سیاست‌هایی را باید دنبال کنند نیز در حوزه‌ی اقتدار شهروندان است.

۵)همه‌ی اشخاص بالغ از امتیازات و حقوق گسترده‌ی شهروندی برخوردار باشند.  

مهم‌ترین اصل در مردم سالاری برابری سیاسی شهروندان است و یک نظام مردم سالار بر این اصل استوار است که اعضای آن خود را از دیدگاه سیاسی با یکدیگر برابر می‌دانند؛ مجموعا حاکم بر سرنوشت خویش اند و از توانایی‌ها، امکانات و نهاد‌هایی که لازمه حکومت بر خود است بهره‌مندند

” دموکراسی اصولی ” یا ” مردم سالاری حقیقی ” متضمن توانا کردن شهروندان در بهره مندی موثر از حقوق شهروندی است. لازمه‌ی دموکراسی اصولی ریشه دواندن این باور در شهروندان است که مشارکت دموکراتیک موثر،  امتیازی نیست که دولت‌ها از سر خیر خواهی یا سخاوت‌مندی به شهروندان ارزانی کرده باشند و به این علت باید قدر شناس و سپاسگزار دولت‌ها بود؛ بلکه حقی بنیادی و سلب ناشدنی و پایه‌ی شهروندی مدرن و نظام مردم سالار است.