وضعیت وخیم تنفسی تهران، تراژدی تلخی است که هرساله تاسف بارتر و ترسناک‌تر می‌شود و شاید بتوان آن را به سرطان ریه تشبیه کرد که بی توقف در حال متاستاز (Metastasis) و منتشر شدن است و مشکل را تشدید میکند و به بیانی دیگر اگر دیروز با یک توده بی‌خطر روبرو بودیم امروز با یک تومور خطرناک مواجه هستیم که بحران (Crisis) نامیده می‌شود و یک وضعیت بحرانی را بوجود آورده است.
تا این جا وضعیت را تشخیص دادیم و شناخت تقریبی از آن داریم. توجه نمایید بسیار حیاتی است که وضعیت یا دقیق‌تر بگویم شدت وخامت وضعیت را به درستی تشخیص دهیم و با توجه به تشخیص صحیح، در مرحله بعدی نسبت به انجام مناسب‌ترین مداخله مربوطه تصمیم گیری کنیم. این مسئله بدیهی و توضیح واضحات است که واگذاشتن یک وضعیت بحرانی به حال خود، به امید آن که شاید خودبه خود برطرف شود، تنها توهمی اغراق آمیز است که هیچ نسبتی با واقعیت ندارد. تهران هنوز زنده است و نفس می‌کشد اما به کمک فوری نیاز دارد. احیای تنفسی تهران مداخله‌ای است که انجام آن در این وضعیت بحرانی، اجتناب‌ناپذیر بوده و مهم است که بدانیم قرعه انجام این کار به نام همه ما زده شده است.
هر اندازه زمان انجام احیا به تعویق و تاخیر بیافتد، تهدید جدی‌تر شده و تبعات آن غیرقابل جبران‌تر خواهد بود و شما بهتر می دانید که نوشدارو پس از مرگ سهراب بی فایده است.
بنابراین اگر می‌خواهید تهران را زنده نگه دارید و به نسل های بعدی‌تان نشان دهید، برای نجات آن ، بدون فوت وقت احیا را آغاز کنید.
اما صبر کنید !
شما که اکنون می خواهید تهران را نجات دهید آیا با شیوه صحیح انجام احیای تنفسی آشنا هستید؟
آیا می دانید باید چه کار هایی را انجام دهید و از انجام چه کار هایی بپرهیزید ؟
پس پیش از دست به کار شدن، پروسه‌ای که قصد انجامش را دارید به خوبی بشناسید، آن را با دقت در مغزتان مرور کنید و برای پیاده سازی آن در شرایط مختلف، برنامه ریزی کنید و کاملا آماده شوید .
وقتی فعالیت ریه‌ها متوقف می شود، در واقع فرآیند اکسیژن‌رسانی به اعضای پیکر آدمی متوقف می‌شود و با توقف فعالیت ریه به ترتیب دگر عضو ها نیز اعتصاب می‌کنند و به قول معروف :
«چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضو ها را نماند قرار»
در این شرایط بحرانی ، به منظور راه‌اندازی دوباره فعالیت ریه‌ها و پیشگیری از اعتصاب گسترده اعضای بدن، فرآیند احیا تنفسی (pulmonary Resuscitation) ، معمولا به وسیله تیم پزشکی یا امدادی انجام می‌شود .
با عنایت به مشابهت وضعیت تهران و آدمی با توقف تنفسی، در بیشتر جنبه‌ها ، اجرای فرآیند احیای تنفسی را می‌توان در اسکیل (scale) گسترده‌تر تصور کرد و به وضعیت کلان شهرهایی همچون تهران تعمیم داد.
۳ چیز باید فراهم شود: ۱. باز کردن راه هوایی، ۲. هوا رسانی، ۳. تثبیت وضعیت.
تهران، همچون بیمار تنفسی‌ای که در اتاق اورژانس بستری شده، نیازمند یک مسیر تنفسی باز است. اما برای رسیدن به این هدف، ابتدا باید موانعی را که مانع جریان یافتن هوا به ریه‌های شهر شده‌اند، شناسایی و حذف کنیم.
آناتومی یک بحران
۱. عوامل مخل عبور هوا: یکی از مهم‌ترین عواملی که مانع ورود هوای تازه به تهران می‌شود، انباشت آلودگی‌های معلق در هوا است. ذرات معلق (PM2.5 و PM10)، دود وسایل نقلیه فرسوده، نیروگاه‌های سوخت فسیلی، صنایع آلاینده، و حتی گردوغبار ناشی از فعالیت‌های عمرانی، همگی به این انسداد کمک کرده‌اند. داده‌های اخیر نشان می‌دهد که وسایل نقلیه قدیمی، به‌تنهایی بیش از ۳۰ درصد آلودگی هوای تهران را تولید می‌کنند.
داده‌های اخیر شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، نشان می‌دهد طی سال گذشته، تهران تنها ۸۵ روز کیفیت هوای “قابل قبول” را تجربه کرده و باقیمانده با سطوح ذرات PM2.5 و PM10 بسیار فراتر از استانداردهای جهانی بوده. انتشار گازهای گلخانه ای به ۷۰ درصد از این آلاینده ها کمک می کند و وسایل نقلیه عمومی کهنه سال و کامیون های سنگین دیزلی نیز مقصر هستند.
نمودار خطی میانگین ماهانه سطوح ذرات PM2.5 در تهران را در طول سال ۲۰۲۴ میلادی نشان می دهد. PM2.5، با اشاره به ذرات معلق با قطر ۲.۵ میکرومتر یا کمتر، یک آلاینده قابل توجه هوا محسوب می شود.
خط قرمز غلظت PM2.5 را ماه به ماه نشان می‌دهد که اوج آن در ژانویه (۷۸ میکروگرم در متر مکعب) و دسامبر (۸۰ میکروگرم بر متر مکعب) است.
خط چین سبز نشان دهنده حد ایمن سازمان جهانی بهداشت برای سطوح PM2.5 (15 میکروگرم بر مترمکعب) است و نشان می دهد که چگونه کیفیت هوای تهران به طور مداوم از این استاندارد در طول سال فراتر می رود. سطوح PM2.5 در ماه‌های گرم‌تر (مانند اردیبهشت و ژوئن) به دلیل گردش بهتر هوا و کاهش مصرف سوخت برای گرمایش کاهش می‌یابد.
تفسیر: این نمودار یک الگوی فصلی از آلودگی هوای تهران را نشان می‌دهد و می گوید در ماه‌های زمستان به‌دلیل افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی برای گرمایش و وارونگی دما که آلاینده‌ها را در نزدیکی زمین به دام می‌اندازد، وضعیت آلودگی به‌طور قابل‌توجهی بدتر می‌شود.
طرح و راهکارها
حذف وسایل نقلیه فرسوده: طرح جایگزینی خودروهای فرسوده با وسایل نقلیه الکتریکی یا هیبریدی می‌تواند تاثیر چشمگیری بر کاهش PM2.5 داشته باشد.
کنترل صنایع آلاینده: جابجایی صنایع آلاینده به خارج از شهر و الزام به استفاده از فناوری‌های کاهش آلاینده‌ها.
توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی: گسترش خطوط مترو در حالی که مترو تهران در حال حاضر روزانه به بیش از ۲ میلیون مسافر خدمات رسانی می کند، پوشش آن برای کلانشهر گسترده ناکافی است.و اتوبوس‌های برقی، که نقش مستقیمی در کاهش ترافیک و آلاینده‌ها دارند.
بهبود کیفیت سوخت: استانداردهای سوخت پاک تری معرفی شدند، اما اجرای آن ناسازگار بوده است.
طرح ترافیک زوج و فرد: این سیاست، محدودیت استفاده از وسیله نقلیه بر اساس شماره پلاک، به طور موقت ازدحام خودروها را کاهش داد اما اثرات طولانی مدت محدودی داشت.
لازم به ذکر است بدانید علیرغم انجام این اقدامات، بهبود کیفیت هوا همچنان حاشیه‌ای است. کارشناسان استدلال می‌کنند که راه چاره های تکه تکه نمی توانند مسائل سیستماتیک شهری و انتشارات صنعتی را برطرف کند.
شاید گرفتن الگو ازشهرهایی چون دهلی و پکن که زمانی به دلیل مه و دود بدنام بودند، راهگشا باشد. اقدامات شدیدی را از جابجایی کارخانه‌ها تا یارانه دادن به خودروهای برقی انجام داده‌اند. طرح بهبود کیفیت هوای پکن شامل جابجایی بیش از ۱۲۰۰ کارخانه به مناطق حومه شهر بود که منجر به کاهش ۴۰ درصدی سطح PM2.5 ظرف پنج سال شد. تهران می‌تواند از این موفقیت‌ها درس بگیرد و راه‌حل‌هایی برای چالش‌های منحصربه‌فرد خود ارائه کند.
۲. عوامل دارای غلظت بیشتر از هوا:
تهران در محاصره ذرات معلق سنگین و گازهای آلاینده‌ای نظیر دی‌اکسید کربن (CO2)، اکسیدهای نیتروژن (NOx) و دی‌اکسید گوگرد (SO2) قرار دارد. این مواد نه‌تنها هوای شهر را سنگین کرده‌اند، بلکه امکان تبادل هوای تازه را نیز به شدت محدود کرده‌اند.
طرح و راهکارها
کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی: توسعه انرژی‌های پاک نظیر انرژی خورشیدی و بادی در تامین نیازهای شهری می‌تواند به کاهش این گازها کمک کند.
ایجاد کمربند سبز شهری: پوشش گیاهی اطراف شهر و درون آن مانند ریه‌ای مصنوعی عمل کرده و در جذب آلاینده‌ها نقش موثری دارد.
پس از حذف موانع تنفسی، گام آتی فرآیند احیای تنفسی تهران شامل هوا رسانی مستقیم به ریه‌های شهر است. این مرحله، دقیقا مشابه استفاده از دستگاه‌های تنفس مصنوعی در پزشکی است، اما در مقیاس بزرگ‌تر و برای یک کلانشهر.
تنفس‌رسانی
با تغییر طراحی شهری و باز کردن مسیر بادهای طبیعی (مانند بادهای موسمی در دشت‌های جنوب تهران)، می‌توان جریان هوای تازه را تقویت کرد. داده‌های هواشناسی نشان می‌دهد که بادهای جنوبی قادر به جابه‌جایی آلودگی‌های تهران هستند، اما ساخت‌وسازهای نامناسب و تراکم ساختمانی این مسیرها را مسدود کرده‌اند.
فیلترسازی هوای شهری: استفاده از برج‌های تصفیه هوا، مانند آنچه در شهرهای چین و هند اجرا شده است، می‌تواند به طور موثر آلودگی‌های معلق را جذب و هوای پاک تولید کند. این برج‌ها با فناوری فیلترهای الکترواستاتیکی قادر به کاهش PM2.5 تا ۷۰ درصد در شعاع عملکرد خود هستند.
استفاده از فناوری‌های نوین: گسترش دیوارهای سبز شهری در ساختمان‌های بلند، سیستم‌های جذب CO2 در مراکز صنعتی، و ربات‌های تصفیه‌کننده هوا در مناطق پرتراکم، می‌تواند اکسیژن مورد نیاز شهر را تامین کند.
بی مناسبت نیست اگر به آمار کاهش پیش بینی شده PM2.5 تحت سناریوهای مختلف برای تنفس رسانی به شهر تهران اشاره کنم که کاهش بالقوه سطوح PM2.5 را تحت استراتژی های مختلف بهبود کیفیت هوا برای تهران نشان می‌دهد.
نموداربا ترسیم ۴ وضعیت،آنها را باهم مقایسه میکند.
۱. وضعیت موجود: فرض می کند که هیچ اقدام اضافی انجام نشده است، که منجر به کاهش سطح PM2.5 نمی شود.
۲. پذیرش ۳۰ درصد EV: سناریویی که در آن ۳۰ درصد وسایل نقلیه در جاده های تهران با خودروهای برقی (EVs) جایگزین میشوند که منجر به کاهش ۱۵ درصدی سطح PM2.5 می‌شود.
۳. پذیرش ۵۰٪ EV: یک سناریوی بلندپروازانه تر با کاهش ۲۵٪، نشان دهنده تأثیر قابل توجه پذیرش EV.
۴. استانداردهای سوخت پاک‌تر: اجرای استانداردهای کیفیت سوخت سخت تر منجر به کاهش ۲۰ درصدی می شود که نشان می دهد حتی تغییرات تدریجی در سیاست سوخت می تواند مزایای قابل اندازه گیری داشته باشد.
تفسیر :این نمودار نشان می‌دهد که استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی (به ویژه با نرخ بالاتر) موثرترین اقدام برای کاهش سطوح PM2.5 است. با این حال، ترکیب استراتژی‌های متعدد (در اینجا نشان داده نشده است) به طور بالقوه می‌تواند حتی به کاهش‌های بیشتری دست یابد.
تثبیت
گام نهایی، پس از هوا رسانی، تثبیت وضعیت است تا تضمین شود که تهران دیگر به وضعیت بحرانی بازنگردد. در این مرحله، باید سیاست‌هایی را تدوین و اجرا کرد که از بازگشت آلودگی جلوگیری کنند.
راهکارها برای تثبیت وضعیت تهران:
نظارت و پایش مستمر: استفاده از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در تمام مناطق تهران.
ایجاد بانک اطلاعاتی جامع درباره منابع آلودگی و ارائه گزارش‌های دوره‌ای به شهروندان.
تغییر رفتار شهروندی: ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه و پیاده‌روی در مسیرهای کوتاه.
ایجاد زیرساخت‌های پایدار: توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل عمومی الکتریکی.
الزام به ساخت ساختمان‌های سبز و هوشمند با استانداردهای زیست‌محیطی. آموزش عمومی درباره تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت و نقش هر فرد در کاهش آلودگی.
کفایت کلام
مراد از این مطالب گوشزد کردن بحران موجود و بازگو کردن شماری اندک از راه چاره‌های آن برای شما خواننده فرزانه است .
تجسم تهرانی پاک‌تر تنها یک آرزو یا شعار نیست. این یک امکان شدنی است مبتنی بر اراده و دانش و تایید این گفته را می‌توان در کشورهایی با مشکل مشابه جستجو کرد. اگر احیای تنفسی تهران به درستی انجام شود بدون تردید تهران نجات می‌یابد و می‌تواند پس از مدت‌ها انتظار یک نفس راحت بکشد.
پانویس و ارجاع
۱. پژوهشکده محیط زیست دانشگاه تهران (http://ut.ac.ir/)
۲. سازمان جهان بهداشت (https://www.who.int/)
۳. سازمان حفاظت محیط زیست ایران (https://www.doe.ir/)
