سال ۲۰۲۳ نشان‌دهنده تغییر گامی برای رشد انرژی تجدیدپذیر طی پنج سال آینده است. افزایش ظرفیت برق تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۳ به حدود ۵۰۷ گیگاوات رسید که تقریباً ۵۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۲ است، با حمایت سیاستی مستمر در بیش از ۱۳۰ کشور که باعث تغییر قابل توجهی در جهان شده است. روند رشد این شتاب جهانی در سال ۲۰۲۳ عمدتاً ناشی از گسترش سال به سال در بازار پر رونق کشور چین برای بخش خورشیدی بیش از ۱۱۶% و بادی بیش از ۶۶% است که سبب می گردد، افزایش ظرفیت انرژی تجدیدپذیر در پنج سال آینده ادامه خواهد یافت، به طوری که خورشیدی فتوولتائیک و بادی رکورد ۹۶ درصد را به خود اختصاص می دهند، زیرا هزینه های تولید آنها کمتر از جایگزین‌های فسیلی و غیرفسیلی در اکثر کشورها است و برنامه سیاستی کشورها از این مسائل همچنان حمایت می‌کند و سبب توسعه این صنایع خواهد شد.
الزام توسعه
تنوع بخشی به سبد انرژی کشور، نیازمند آگاهی دقیق از پتانسیلهای کشور در بهرهمندی از حاملهای مختلف انرژی و تحلیل آثار آنها است. از موضوعات اساسی که باید در طراحی سبد جامع انرژی لحاظ شود، میتوان به تأمین نیازهای کلان اقتصادی، ارتقای امنیت انرژی، توجه به ویژگیها و پتانسیلهای منطقهای، تکنولوژی بهرهبرداری از منابع انرژی، دوام و پایداری انرژی و رعایت مسائل زیستمحیطی اشاره کرد. یکی از منابع انرژی که سبب تنوع بخشی به سبد انرژی میگردد، انرژی بادی است که دارای مزایای قابل توجهی است.
انرژی بادی به عنوان یک فناوری انرژی مقیاس پذیر، مقرون به صرفه و تجاری، در دسترس با ظرفیت تولید مقادیر زیادی نیرو، این پتانسیل را دارد در مقایسه با سوختهای فسیلی، باعث رشد اقتصادی و تقویت امنیت انرژی شود.
انرژی بادی همچنین فرصتی را برای مقیاس‌بندی تولید هیدروژن سبز و انرژی را دارد، در نتیجه به کربن‌زدایی بخش‌های انرژی‌بر کمک می‌کند. همچنین به عنوان یک منبع اصلی مشاغل سبز، از تولید اجزای توربین گرفته تا نصب و راه اندازی توربین‌ها به طور فزاینده ای به عنوان یک محرک اقتصادی مثبت دیده میشود.
اگر بخواهیم فرایندی از انرژی بادی را مطرح کنیم اروپا به عنوان زادگاه صنعت بادی، از زنجیره تامین بالغی برخوردار است که از ناسل های توربین گرفته تا اجزای کلیدی و مواد خام را در بر می‌گیرد.
با این حال، از زمان ایجاد یک زنجیره تامین بادی محلی در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰، چین نه تنها به پیشروترین پایگاه تولید توربینهای بادی در جهان تبدیل شده است، بلکه به بزرگترین مرکز تولید اجزای کلیدی و مواد خام در صنعت بادی تبدیل شده است.
در تصویر زیر آمار ظرفیت‌های جدید بادی، نصب و راه اندازی جهانی جدید (GW)، نصب و راه اندازی جهانی تجمعی (GW)، ظرفیت باد جدید پیش بینی شده بر اساس نرخ رشد فعلی، شکاف ظرفیت سالانه برای برآوردن سناریوهای صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ و ظرفیت باد انباشته برای رسیدن به سناریوهای صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ گزارش شده است. همانطور که شاهد هستید تمامی موارد ذکر شده سالانه روند افزایشی خود را در پیش گرفته‌‌اند.
پس از همه‌گیری کووید-۱۹، شرکت‌های سازنده توربینهای بادی اروپایی و آمریکایی تصمیم گرفتند زنجیره تامین خود را برای اطمینان از امنیت عرضه متنوع کنند. هند، دومین مرکز بزرگ آسیا-اقیانوسیه (APAC) برای مونتاژ توربین و تولید قطعات کلیدی، از آن زمان تاکنون نقش برجسته‌ای در زنجیره تامین جهانی باد به دست آورده است.
در حالی که اکثر تامین کنندگان صنعت بادی هنوز در آسیا-اقیانوسیه، اروپا و آمریکا مستقر هستند، شرکت‌های جدیدی نیز در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) ظهور کرده اند.
کارخانه های تولید ناسل های توربین در سطح جهان ۱۵۳ تا وجود دارد و کارخانه های مونتاژ در حال حاضر با ۷۴ تاسیسات دیگر در حال ساخت یا در مرحله برنامه ریزی در حال فعالیت هستند. چین بیش از ۱۰۰ مرکز مونتاژ ناسل در حال بهره برداری و ۶۴ مرکز دیگر در دست ساخت دارد. این کشور با ظرفیت تولید ناسل توربین ۹۸ گیگاوات در سال، ۶۰ درصد از سهم بازار جهانی را به خود اختصاص داده است و آن را تا حد زیادی به قطب اصلی تولید ناسل توربین در جهان تبدیل می کند. که آمار مربوطه به صورت تفکیک شده در تصویر زیر گزارش شده است. همانطور که مشاهده می شود چین بالاترین سهم را به خود اختصاص داده است.
با توجه به چشم انداز جهانی ۲۰۳۰ و گزارش جهانی GWEC Market Intelligence پیش بینی شده است افزایش ظرفیت کل انرژی باد برای سال های ۲۰۲۳-۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت و رشد ۱۳ درصدی را تجربه خواهد کرد و به ۱۴۳ گیگاوات میرسد.
دلایل اصلی این رشد عبارتند از:
- اصلاح سیستم انرژی در اروپا
- جایگزینی سوختهای فسیلی با انرژی‌های تجدیدپذیر برای دستیابی به امنیت انرژی پس از تهاجم روسیه به اوکراین
- تعهد چین به گسترش بیشتر نقش انرژی‌های تجدیدپذیر در ترکیب انرژی خود
- ارتقای نصب پیش بینی شده ده ساله در ایالات متحده، که توسط تصویب IRA انجام می شود.
اگرچه نرخ رشد بادی هنوز آنقدر سریع نیست که جهان را قادر سازد تا به اهداف توافق پاریس یا صفر خالص خود تا سال ۲۰۵۰ دست یابد، اما GWEC معتقد است که نقطه عطف دوم احتمالاً قبل از پایان سال ۲۰۳۰ پشت سر گذاشته خواهد شد. پیش بینی های صورت گرفته نشان می دهد رشد بادی در سه بازار کلیدی چین، اروپا و ایالات متحده تحقق می یابد.
همچنین بر اساس آخرین داده های آژانس بین المللی انرژی های تجدیدپذیر (ایرنا)، خاورمیانه ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر خود را در دهه گذشته بیش از دو برابر کرده است. ظرفیت منطقه کمتر از ۱۶ گیگاوات در سال ۲۰۱۴ به بیش از ۳۵ گیگاوات تا سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است و ایران و امارات نقش برجسته ای در گسترش انرژی سبز دارند.
تصویر بالا نشان می دهد که ظرفیت انرژ های تجدیدپذیر یک روند رشد ثابت در خاورمیانه را دارد که در سال‌های اخیر با سرعت بیشتری رشد کرده است.
با این وجود رشد چشمگیر خاورمیانه هنوز نقش نسبتاً کمی نسبت به انرژی های تجدیدپذیر جهانی ایفا می‌کند که این مسئله، نشان دهنده توسعه بیشتر برای انرژ های تجدیدپذیر است.
براساس آمار منتشر شده توسط گزارش GWEC[۱]، چشمانداز بازار برای صنعت جهانی باد مثبت به نظر میرسد. نرخ رشد مرکب سالانه ([۲]CAGR) تا سال ۲۰۲۶ در تصویر زیر نشان می دهد که به 6/6 درصد میرسد.
بدین ترتیب، سرعت فراگیری و افزایش ظرفیت منصوبه انرژی بادی در دنیا بسیار بالا است. بررسی آمار و اطلاعات نشان میدهد که صنعت بادی تا سال ۲۰۵۰ اهداف بلندپروازانهای در پیش دارد و به یکی از بزرگترین منابع تأمین انرژی پاک تبدیل خواهد شد. پاک بودن انرژی بادی از این منظر است که در فرآیند تولید و بازیافت آن میزان آلودگی زیستمحیطی کمتری نسبت به تولید و بازیافت تکنولوژیهای دیگر نظیر انرژی خورشیدی تولید میشود. ایده منطقی آن است که ظرفیت بادی از خورشیدی بیشتر توسعه یابد.
میزان الکتریسیته تولید شده توسط انرژی بادی در سال ۲۰۲۱ تقریباً ۲۷۳ تراوات ساعت افزایش یافته است (۴۵ درصد بیشتر از رشد در سال ۲۰۲۰). انرژی بادی همچنان بهعنوان پیشروترین فناوری تجدیدپذیر غیر آبی باقی مانده است و در سال ۲۰۲۱، ۱۸۷۰ تراوات ساعت تولید برق داشته است (تقریباً به اندازه تمام سایر فناوری‌های تجدیدپذیر روی هم). پیش‌بینی میشود روند تولید برق انرژی بادی تا سال ۲۰۳۰ بالغ بر ۸۰،۰۰۰ تراوات ساعت براساس تولید انرژی بادی تحت سناریو انتشار صفر خالص باشد.
ایران تلاش‌های خود را در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه تمرکز بر انرژی خورشیدی و بادی، برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی خود فراتر از ذخایر قابل توجه نفت و گاز، تسریع کرده است. طبق گزارش‌ها، تا پایان سال ۲۰۲۳، ایران حدود ۴ گیگاوات ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر نصب کرده بود که اگرچه چشمگیر است، اما با توجه به منابع عظیم تجدیدپذیر کشور، هنوز بخش کوچکی از پتانسیل آن را تشکیل میدهد. انرژی خورشیدی به دلیل تعداد بالای روزهای آفتابی ایران در سال، به ویژه در مناطقی مانند کویر مرکزی که تابش خورشیدی فوق العاده بالا است، بیشترین رشد را داشته است.
انرژی بادی در ایران به ویژه در مناطقی مانند منجیل و بینالود که به دلیل بادخیز بودن شهرت دارند، توسعه امیدوارکننده ای را نشان داده است. طبق گزارش‌های اخیر، ظرفیت انرژی بادی ایران تقریباً ۴۰۰ مگاوات بوده و برنامه‌هایی برای افزایش پتانسیل تا ۶۰۰۰ مگاوات با مطالعات مختلف شناسایی شده است. این طرح‌ها بخشی از استراتژی گسترده‌تر ایران برای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر به ۵۰۰۰ مگاوات تا اواسط دهه ۲۰۲۰ است.
در تمودار زیر ظرفیت نصب شده انرژی بادی در کشور ایران نشان داده شده است. براساس اطلاعات موجود در سال ۲۰۲۱ به میزان ۳۱/۰ گیگاوات ظرفیت بادی در کشور ایران نصب شده است.
بر مبنای اطلاعات موجود در نمودار میزان تولید انرژی بادی ایران در سال ۲۰۲۱، ۱۳/۱ تراواتساعت در سال بوده است.
همچنین براساس اخرین اخبار منتشر شده در حال حاضر ظرفیت نیروگاه‌های تجدید پذیر احداث شده در کشور بالغ بر ۱۱۹۵ مگاوات بوده که سهم نیروگاه‌های بادی از این ظرفیت در سراسر کشور معادل ۳۶۶.۳۱ مگاوات است و با برنامه‌ریزی های صورت گرفته ظرفیت نیروگاه‌های بادی ایران در دو سال پیش رو ۵/۵ برابر افزایش می‌یابد.
و گزارش اخیراً نیروگاه ۵۰ مگاواتی میل نادر در فاصله ۸۰ کیلومتری زابل در شمال سیستان و بلوچستان افتتاح و ظرفیت تولید برق بادی ایران را به بیش از ۳۶۶ مگاوات رسید.
بر اساس اطلس باد کشور، یکی از بادخیزترین مناطق دنیا در مرز ایران و افغانستان واقع شده و میل نادر در همین منطقه قرار گرفته است. ناحیه‌ای گسترده که تحت تأثیر باد هرات بر اثر پدیده‌ای جوی به نام مونسون از شبه‌قارۀ هند رشد کرده، بادهای ۱۲۰ روزه سیستان را در تابستان پدید آورده و این منطقه را به یکی از بهترین مکان‌های دنیا برای تولید برق بادی تبدیل کرده است.
نیروگاه بادی میل نادر با سرمایه گذاری ۵۶.۵ میلیون یورو در بخش نیروگاهی توسط مپنا اجرا شده و برای ۱۶۳ نفر در زمان احداث و ۱۵ نفر در زمان بهرهبرداری اشتغال‌زایی مستقیم ایجاد کرده است.
نتیجه گیری
همانطور که مطرح شد صنعت انرژی بادی با رشد تقریباً بالایی در حال طی کردن مسیرِ خود برای دستیابی به اهدف بلندپروازانه 2030 و ۲۰۵۰ است. طبیعتاً زمانیکه زنجیره ارزش و چرخه تولید و بازیافت تکنولوژی انرژی بادی در نظر گرفته میشود میتوان به برتری نسبی و بعضاً مطلق آن به سایر تکنولوژیهای تولید انرژی تجدیدپذیر پی برد.
کشورهای جهان در حال سرمایهگذاری در بازار انرژی بادی هستند. بهگونهای که در آسیا کشورهایی که از پتانسیل بادی خوبی برخوردارند در حال تدوین برنامهها و استراتژیهای آبوهوایی پاک مبنی بر انرژی بادی هستند. اگر نگاهی به کشورهای قاره اروپا و آمریکا انداخته شود، قابل درک است که کشورهای برجسته آن با چه سرعت بالایی در حال طی کردن مسیر ترقی و پیشرفت انرژی بادی هستند.
از آنجایی که جهان به طور فزاینده ای بر پایداری و کاهش تغییرات آب و هوایی تمرکز می کند، سرمایه گذاری مستمر خاورمیانه در انرژی های تجدیدپذیر، آن را به عنوان یک رهبر بالقوه در فناوری سبز در دراز مدت قرار میدهد. با تغییر مداوم جهانی به سمت انرژی های تجدیدپذیر، موقعیت استراتژیک جغرافیایی و اقتصادی منطقه می تواند به طور فزاینده ای قابل توجه باشد. این افزایش ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر بر یک گرایش جهانی گسترده‌تر به سمت انرژی پاک تأکید می‌کند و نقش محوری انرژی‌های تجدیدپذیر را در دستیابی به پایداری انرژی و اهداف آب و هوایی جهانی نشان میدهد.
با توجه به مزایایی که می توان برای انرژی باد برشمارد از قبیل:
- عدم نیاز توربینهای بادی به سوخت؛
- توان تأمین بخشی از تقاضای انرژی برق به‌صورت پایدار؛
- کمتر بودن نسبی قیمت انرژی حاصل از باد نسبت به سوختهای فسیلی؛
- کمتر بودن هزینههای جاری و هزینههای سرمایهگذاری انرژی باد در بلندمدت؛
- عدم نیاز به آب؛
- عدم نیاز به مساحت زمین زیاد؛
- نداشتن آلودگی زیستمحیطی در زمان تولید انرژی؛
- افزایش قابلیت اطمینان در تولید برق؛
- اشتغال آفرینی؛
- افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP).
در حالی که رشد صنعت بادی امیدوارکننده است، اما کشور ایران با چالش‌های مختلفی از جمله محدودیت‌های تکنولوژیکی و نیاز به چارچوب‌های نظارتی که از سرمایه‌گذاری‌های تجدیدپذیر حمایت می‌کند، مواجه است. علاوه بر این، بی ثباتی ژئوپلیتیکی می تواند بر توسعه پروژه و همکاری های بین المللی تأثیر بگذارد و از طرفی باتوجه پتانسیل بالایی که در کشور ایران برای این منبع خدادادی و رایگان فراهم است نمی توان از این مسئله غفلت کرد و نیاز است سرمایه گذاری های حوزه انرژی در کشور ایران را بیشتر به سمت انرژی بادی سوق داد تا با توسعه انرژی بادی علاوه برتامین انرژی و برطرف کردن ناترازی انرژی در کشور به اهداف زیست محیطی ،کاهش آلودگی هوا، افزایش رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال و GDP در کشور دست یافت.
منابع
- GLOBAL WIND REPORT 2023(GWEC)
- Renewables 2023, Analysis and forecast to 2028
- www.esgtimes.in
- https://www.irna.ir
[۱] Global Wind Energy Council: GWEC
[۲] نرخ رشد مرکب سالانه (به انگلیسی Compound Annual Growth Rate (CAGR))
