ایران به دلیل شرایط اقتصادی خاص خود، از جمله تحریم های بین‌المللی، نیاز به شفافیت اقتصادی و توسعه زیرساخت‌ها، در موقعیتی قرار دارد که استفاده از ارزهای دیجیتال میتواند فرصتی استثنایی برای تقویت سیستم مالی و اقتصادی کشور فراهم کند. در حالی که دسترسی جهانی به اینترنت به حدود ۵.۵ میلیارد نفر و تعداد کاربران تایید هویت‌شده ارزهای دیجیتال در سال ۲۰۲۴ به ۶۵۰ میلیون نفر رسیده است، این آمار نشان‌دهنده ظرفیت عظیم رشد این فناوری است. عدم بهره‌برداری از چنین فرصتی میتواند به معنای عقب‌ماندگی در رقابت جهانی باشد.
این فرصت به‌ویژه در ایران، که طبق آمارهای سال ۱۴۰۲ حدود ۷۸ میلیون نفر از جمعیت ۸۸ میلیونی کشور، معادل ۸۸.۶۳ درصد، کاربر اینترنت هستند، برجسته‌تر است. با توجه به اینکه کاربران اینترنت در ایران بالقوه میتوانند از ارزهای دیجیتال بهره‌مند شوند و با استناد به یافته‌های نظرسنجیهای مرتبط، برآورد شده که حدود ۲۹ درصد از جمعیت ایران تجربه استفاده یا سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال را دارند. این آمار نشان‌دهنده پتانسیل بالای رشد این حوزه در کشور است، به شرط آنکه سیاست گذاریهای مناسبی برای بهره گیری از این فناوری انجام شود.
نکته جالب توجه این است که در نظرسنجی های مشابه، خرید ملک با اختلاف زیادی به عنوان مطمئن‌ترین شکل سرمایه‌گذاری میان کاربران شناخته شده است. حدود ۴۵.۸ درصد از افراد خرید ملک را به عنوان گزینه اول سرمایه‌گذاری انتخاب کرده‌اند. در حالی که طلا و فلزات گران‌بها با ۲۴.۴ درصد و ارزهای دیجیتال با ۱۴.۵ درصد در رتبه های بعدی قرار دارند.
آنچه جالب‌تر است، این است که اعتماد کاربران به ارزهای دیجیتال حتی از سهام شرکت‌های داخلی نیز بیشتر است. سهام شرکت‌های داخلی تنها توانسته‌اند ۶.۸ درصد از آرا را به خود اختصاص دهند، که نشان دهنده تغییر نگرش قابل توجه کاربران به سمت سرمایه گذاریهای نوین و دیجیتال است. این تغییر نگرش به ویژه با توجه به محدودیت‌ها و ریسک های سرمایه گذاری سنتی در ایران، برجسته‌تر می‌شود و فرصتی برای سیاست‌گذاران و فعالان حوزه ارزهای دیجیتال فراهم میکند تا با ایجاد بسترهای امنتر و شفافتر، اعتماد بیشتری جلب کنند.
این داده‌ها نشان میدهد که کاربران به طور فزاینده‌ای به دنبال گزینه‌های جدیدتر و نوآورانه‌تر برای سرمایه‌گذاری هستند، که در صورت سیاست‌گذاری مناسب، می تواند به رشد بازار ارزهای دیجیتال در ایران منجر شود.
طبق آمار سال ،۲۰۲۳ صرافی نوبیتکس ، به‌عنوان یکی از بزرگ ترین صرافیهای ارز دیجیتال در ایران، شاهد ۱۳,۱۰۹,۶۶۷ تراکنش واریزی رمز ارزی و ریالی بوده است. این آمار بیانگر رشد چشمگیر علاقه مردم به معاملات ارزهای دیجیتال و افزایش مشارکت آن‌ها در این حوزه است. رشد این میزان تراکنش نشان دهنده افزایش اعتماد کاربران به صرافیهای داخلی و گسترش پذیرش ارزهای دیجیتال در میان جامعه ایرانی است. این مقاله با تمرکز بر تحلیل داده‌های معتبر و استفاده از روش هایی مانند روایت‌پردازی منسجم و مصورسازی داده‌ها، به بررسی نقش ارزهای دیجیتال در تحول اقتصاد ایران پرداخته و ضمن تحلیل فرصت ها و چالشهای موجود، راهکارهای اجرایی را با ارجاع به منابع معتبر برای سیاست‌گذاران ارائه میدهد. این تلاش نگاهی عمیق به پتانسیل بی پایان ارزهای دیجیتال داشته و بر ضرورت حرکت هماهنگ ایران برای بهره گیری از این ابزار نوین تاکید میکند.
السالوادور: انقلاب بیت‌کوینی در قلب امریکای مرکزی
السالوادور، کشوری کوچک در آمریکای مرکزی، با تصمیمی جسورانه در سال ۲۰۲۱ به جهان نشان داد که چگونه می‌توان از فناوریهای نوین برای تحول اقتصادی استفاده کرد. این کشور اولین کشوری در جهان شد که بیت کوین را به عنوان ارز رسمی پذیرفت و با این حرکت، تحولی اساسی در سیستم مالی خود ایجاد کرد.
یکی از جذاب ترین بخش های این تحول، معرفی کیف پول دیجیتال “Chivo “بود که توسط دولت پشتیبانی می‌شد. این کیف پول نه تنها امکان تراکنش های مالی آسان و سریع را برای میلیونها شهروند فراهم کرد، بلکه به بسیاری از مردم، به ویژه در مناطق روستایی که خدمات بانکی وجود نداشت، دسترسی به نظام مالی داد. اکنون حتی افرادی که پیش‌تر هیچگاه حساب بانکی نداشته‌اند، به لطف این فناوری میتوانند در اقتصاد دیجیتال مشارکت کنند.
دولت السالوادور همچنین با نصب دستگاههای خودپرداز بیتکوین در سراسر کشور، تراکنش های مالی را حتی برای گردشگران آسانتر کرد. این اقدام باعث افزایش درآمدهای گردشگری شد و السالوادور را به مقصدی برای علاقه‌مندان به فناوری و ارزهای دیجیتال تبدیل کرد. اما جذاب ترین بخش داستان، پروژه‌های استخراج بیتکوین با استفاده از انرژیهای تجدید پذیر است. این کشور که از منابع طبیعی غنی مانند انرژی زمین گرمایی برخوردار است، اکنون بیت کوین را از طریق نیروگاه‌های انرژی پاک استخراج می کند. این اقدام نه تنها یک رویکرد نوآورانه برای درآمدزایی ملی است، بلکه پیام روشنی از تعهد السالوادور به محیط زیست دارد.
الهام برای ایران
السالوادور با این اقدامات پیشرو به دنیا نشان داده است که چگونه می توان از ارزهای دیجیتال به عنوان ابزاری برای تقویت اقتصاد ملی، کاهش وابستگی به نظام های مالی سنتی و جلب سرمایه گذاریهای خارجی استفاده کرد. این تجربه میتواند الهام‌بخش کشورهایی مانند ایران باشد که با چالشهای اقتصادی مشابه روبه‌رو هستند.
فرصتهای ارز دیجیتال برای ایران
- ۱. دور زدن تحریم های اقتصادی یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از ارزهای دیجیتال برای کشورهایی مانند ایران است. ارزهای دیجیتال امکان انجام تراکنشهای مالی بدون نیاز به واسطه های بین المللی و سیستمهای سنتی مالی را فراهم میکنند. برای مثال، ترکیه در سال های اخیر به طور گسترده از رمزارزها استفاده کرده است تا تجارت بین المللی خود را در برابر نوسانات ارز و فشارهای اقتصادی مدیریت کند. شرکت های کوچک و متوسط ترکیه با بهره گیری از شبکه های غیرمتمرکز و رمزارزهایی مانند بیتکوین و تتر توانسته‌اند پرداخت‌های سریع و امنی را در تجارت با کشورهای آسیایی و خاورمیانه انجام دهند. ایران نیز میتواند از این تجربیات استفاده کرده و با توسعه زیرساخت های بلاک‌چینی و قراردادهای هوشمند، تراکنشهایی سریع، ارزان و امن انجام دهد. این راهکار نه تنها به کاهش وابستگی به سیستمهای مالی بین المللی کمک میکند، بلکه دسترسی به بازارهای جدید و تنوع بخشی به شرکای تجاری را نیز تسهیل می کند.
- ۲. جذب سرمایه گذاری خارجی ، بلاک‌چین ها با ارائه بستری شفاف و امن برای تراکنش ها، میتوانند اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی را جلب کنند. توسعه توکن های ملی یا خصوصی و استفاده از مدلهای تأمین مالی جمعی (Crowdfunding ) مبتنی بر ارزهای دیجیتال، میتواند منابع مالی جدیدی را برای پروژه‌های بزرگ زیرساختی در ایران به ارمغان آورد. چنین رویکردی میتواند به رونق بازارهای داخلی و افزایش اشتغال کمک کند.
- ۳. شفافیت مالی فناوری بلاک‌چین با قابلیت ثبت و ضبط تمامی تراکنش ها به صورت شفاف و غیرقابل تغییر، می تواند به بهبود شفافیت مالی و کاهش فساد اقتصادی کمک کند. بسیاری از کشورها از این فناوری برای ایجاد نظام های مالی شفافتر بهره برده‌اند. به عنوان مثال، کشور استونی با بهره گیری از بلاک‌چین در سیستم مالی و اداری خود، توانسته است نظارت و اعتماد عمومی را به طور چشمگیری افزایش دهد. همچنین، در سوئیس، بلاک‌چین برای مدیریت پرداخت های مالیاتی و ایجاد شفافیت در این زمینه مورد استفاده قرار گرفته است. ایران نیز میتواند با اجرای این فناوری در نهادهای دولتی و خصوصی، به بهبود نظارت بر عملکرد اقتصادی و تقویت اعتماد عمومی بپردازد. ایجاد زیرساخت های بلاک‌چین برای ثبت تراکنش ها و مدیریت منابع مالی، نه تنها فساد را کاهش میدهد، بلکه باعث بهبود کارایی در مدیریت منابع نیز می‌شود. با قابلیت ثبت و ضبط تمامی تراکنشها به صورت شفاف و غیرقابل تغییر، میتواند به بهبود شفافیت مالی و کاهش فساد اقتصادی کمک کند. ایران با اجرای این فناوری در نهادهای دولتی و خصوصی، میتواند نظارت بر عملکرد اقتصادی را بهبود بخشیده و اعتماد عمومی را تقویت کند.
- ۴. توسعه اقتصاد دیجیتال ارزهای دیجیتال می توانند به رشد استارت‌آپ‌ها، کسب وکارهای آنالین و نوآوریهای فناوری در ایران کمک کنند. با ایجاد محیطی مساعد برای کارآفرینان، فناوری بلاک‌چین می تواند پایه گذار تحول در بخش‌های مختلف اقتصادی، از جمله حمل ونقل، آموزش، بهداشت و حتی کشاورزی باشد.
- ۵. افزایش دسترسی عمومی به خدمات مالی در مناطقی که بانک ها حضور کمتری دارند یا خدمات مالی سنتی ناکارآمد است، ارزهای دیجیتال میتوانند جایگزینی قدرتمند باشند. ایجاد کیف پولهای دیجیتال محلی میتواند دسترسی به خدمات مالی را برای مردم در مناطق محروم تسهیل کند.
- .۶ تقویت گردشگری ارزهای دیجیتال می توانند نقش مهمی در جذب گردشگران خارجی ایفا کنند. بسیاری از گردشگران به استفاده از رمزارزها برای پرداخت های بین‌المللی علاقه‌مند هستند زیرا این روش به آن ها اجازه میدهد هزینه‌ها را به شکلی ساده‌تر و بدون وابستگی به نرخ ارز محلی پرداخت کنند. ایران میتواند با ایجاد زیرساخت‌های پذیرش رمز ارزها در صنعت گردشگری، تجربه ای مدرن و جذاب برای گردشگران فراهم کرده و در عین حال، جریان مالی جدیدی به اقتصاد کشور وارد کند.
چالشهای پیش روی ارزهای دیجیتال در ایران
- ۱. نبود قوانین و مقررات شفاف یکی از موانع اصلی در استفاده گسترده از ارزهای دیجیتال. نبود قوانین و مقررات شفاف در این زمینه است. عدم وجود چارچوب های قانونی مشخص باعث سردرگمی سرمایه‌گذاران و کاربران شده و توسعه این فناوری را به تعویق می اندازد. تدوین قوانینی که هم از کاربران حفاظت کند و هم بستر نوآوری را فراهم سازد، ضروری است.
- ۲. ریسک های امنیتی حمالت سایبری و سرقت های دیجیتال از جمله خطرات مهمی هستند که باید با تقویت زیرساخت های امنیتی کاهش یابند. استفاده از پروتکل‌های امنیتی پیشرفته، آموزش کاربران و ایجاد پلتفرم های امن می تواند به کاهش این ریسک ها کمک کند.
- ۳. عدم آگاهی عمومی بسیاری از مردم و حتی کسب‌وکارها هنوز با مفهوم و کاربردهای ارزهای دیجیتال آشنا نیستند. این فقدان دانش باعث می شود کاربران نتوانند از پتانسیل کامل این فناوری بهره‌مند شوند. برگزاری کارگاه‌های آموزشی، کمپین‌های اطلاع‌رسانی و تولید محتوای آموزشی میتواند آگاهی عمومی را افزایش دهد. شایان ذکر است که در سیستم آموزشی ایران، موضوع ارزهای دیجیتال تنها به صورت بسیار محدود مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان نمونه، در تمام محتوای درسی دوره متوسطه، تنها در کتاب کار و فناوری پایه هشتم به صورت گذرا به این مفهوم اشاره شده است. این در حالی است که در برخی از کشورهای پیشرفته، توجه به فناوریهای نوظهور از جمله بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال در حال گسترش است. در ایاالت متحده، این موضوع هنوز به صورت گسترده در برنامه درسی مدارس عمومی ادغام نشده است؛ اما در برخی مناطق، مدارس دورههای انتخابی یا کارگاه های خاصی درباره بلاک‌چین و بیتکوین ارائه می‌دهند. همچنین، سازمان های غیرانتفاعی و خصوصی نیز نقش مهمی در ارائه این نوع آموزش‌ها ایفا میکنند. این اختالف در توجه به موضوع، نیاز به تغییرات بنیادین در سیستم آموزشی ایران را برجسته تر میکند.
- ۴. مشکلات انرژی استخراج ارزهای دیجیتال به منابع قابل توجهی از انرژی نیاز دارد. این موضوع در کشوری مانند ایران که با چالش های مرتبط با مصرف انرژی روبروست، اهمیت بیشتری می‌یابد. استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی میتواند این مشکل را کاهش دهد.
- .۵ تحریم های بین المللی بر فناوریهای مرتبط برخی از فناوریهای مرتبط با بلاک‌چین، از جمله پلتفرم های تبادل ارز، به دلیل تحریم های بین المللی برای ایران قابل دسترسی نیستند. این مسئله میتواند مانعی بر سر راه توسعه بلاک‌چین در کشور باشد.
راهکارهای پیشنهادی
- ۱. ایجاد رمزارز ملی توسعه یک رمزارز ملی مبتنی بر بلاک‌چین داخلی می تواند تراکنش های مالی بین‌المللی را تسهیل کرده و از وابستگی به سیستم های مالی خارجی بکاهد. این رمزارز میتواند به عنوان ابزار جایگزینی برای تبادل بین المللی در تجارت ها استفاده شود.
- ۲. توسعه زیرساخت های بلاک‌چین نه تنها به عنوان یک ضرورت فناورانه، بلکه به عنوان یک راهبرد اقتصادی-جتماعی برای کشورها در نظر گرفته می شود. به عنوان مثال، کشور چین با سرمایه‌گذاری‌های عظیم در حوزه بلاک‌چین، توانسته است این فناوری را در بخش های مختلفی از جمله خدمات مالی، مدیریت زنجیره تأمین، و رأی‌گیری الکترونیکی پیاده‌سازی کند. نتایج این اقدامات نشان داده است که استفاده از بلاک‌چین باعث کاهش هزینه‌ها، افزایش شفافیت، و بهبود اعتماد عمومی در این کشور شده است.همچنین، در کشور امارات متحده عربی، توسعه زیرساخت های بلاک‌چین تحت برنامه ملی “استراتژی بلاک‌چین ۲۰۲۱″، به دیجیتالی‌سازی خدمات دولتی و کاهش وابستگی به روش های سنتی کمک کرده است. “استراتژی بلاک‌چین ۲۰۲۱” منجر به دیجیتالی سازی خدمات دولتی و کاهش چشمگیر استفاده از کاغذ شده است. بر اساس آمار رسمی، این کشور توانسته است سالانه میلیاردها دلار در هزینه های اداری صرفه جویی کرده و سطح رضایت عمومی را افزایش دهد. ایران میتواند با مطالعه و بهره گیری از تجارب این کشورها، راهکارهای مشابهی را برای توسعه زیرساخت های بلاک‌چین در حوزههایی مانند سیستم های مالی، بهداشت و درمان، و مدیریت انرژی پیاده سازی کند. همکاری میان دولت، بخش خصوصی، و دانشگاهها نیز میتواند به تسریع نوآوریها و ارائه راه حل های بومی مناسب کمک کند. ایجاد شبکه های بلاک‌چین داخلی، تقویت امنیت سایبری، و تدوین استانداردهای فنی از جمله اقداماتی هستند که میتوانند نقش کلیدی در موفقیت این پروژهها ایفا کنند. سرمایه گذاری در زیرساخت های بلاک‌چین، از جمله دیتاسنترهای اختصاصی و شبکه های انتقال داده، میتواند زیرساخت های لازم برای استفاده گسترده از این فناوری را فراهم کند. همکاری با بخش خصوصی و دانشگاه ها میتواند نوآوری در این زمینه را تسریع کند.
- ۳. تدوین قوانین شفاف و حمایت گر دولت باید قوانینی جامع و شفاف برای فعالیت های مرتبط با ارزهای دیجیتال تدوین کرده و از سرمایه گذاران داخلی و خارجی حمایت کند. همچنین ایجاد یک نهاد نظارتی مستقل برای تنظیم بازار ارزهای دیجیتال ضروری است.
- ۴. تشویق استفاده از انرژی های تجدیدپذیر با توسعه فناوریهای تجدیدپذیر، ایران میتواند از منابع انرژی پایدار برای استخراج ارزهای دیجیتال استفاده کند. این رویکرد نه تنها مصرف انرژی را بهینه میکند بلکه به کاهش اثرات زیست محیطی نیز کمک میکند.
- ۵. آموزش و آگاهسازی عمومی برگزاری دورههای آموزشی، وبینارها و کمپین های اطالع رسانی میتواند به ارتقای آگاهی عمومی درباره ارزهای دیجیتال کمک کند. تولید محتوای ساده و قابل فهم برای گروه های مختلف جمعیتی نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است.
- ۶. همکاری های بین‌المللی ایران میتواند با کشورهای دیگر در حوزه توسعه بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال همکاری کند. این همکاری ها میتواند شامل تبادل فناوری، سرمایه گذاری مشترک و توسعه استانداردهای جهانی باشد.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
ارزهای دیجیتال به عنوان یکی از فناوریهای پیشرو می توانند زمینه‌ساز تحولات عمیق اقتصادی در ایران باشند. با تدوین سیاست‌های مناسب، توسعه زیرساخت‌ها و افزایش آگاهی عمومی، ایران میتواند از این فرصت بی‌نظیر برای تقویت اقتصادی، کاهش وابستگی به نظام مالی جهانی و بهبود شرایط معیشتی مردم بهره‌برداری کند. اکنون زمان آن فرا رسیده است که این ابزار نوین به عنوان یک فرصت استراتژیک مورد توجه قرار گیرد. بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها، همراه با تطبیق این فناوری با شرایط بومی ایران، میتواند راهگشای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشور باشد. ارزهای دیجیتال فرصتی هستند که با برنامه‌ریزی و استفاده هوشمندانه میتوانند به یکی از ابزارهای کلیدی توسعه ایران تبدیل شوند.
پانویس و ارجاع
منابع داده :
.۱ Statista – جمعیت دیجیتال در سراسر جهان
.(۲۰۲۳) .Department Research Statista جمعیت دیجیتال در سراسر جهان تا ژانویه .۲۰۲۳ بازیابیشده از https://www.statista.com/statistics/617136/digital-population-worldwide/
.۲ Statista – تعداد کاربران ارز دیجیتال
.(۲۰۲۳) .Department Research Statista تعداد کاربران جهانی ارزهای دیجیتال تا سال .۲۰۲۳ بازیابیشده از https://www.statista.com/statistics/1202503/global-cryptocurrency-user-base/
.۳ ارز دیجیتال – گزارش سال ۱۴۰۲ بازیابیشده از https://arzdigital.com/blog/arzdigital-1402-report/
Turkey Financial Services & Cryptocurrency Market .۴
از بازیابیشدهU.S. Department of Commerce. (2023). Turkey Financial Services: Future of Cryptocurrency Market.
https://www.trade.gov/market-intelligence/turkey-financial-services-future-cryptocurrency-market
Emirates Blockchain Strategy 2021 .۵
دولت امارات متحده عربی ۲۰۲۱. Strategy Blockchain Emirates .)2021 (.بازیابیشده از
https://u.ae/en/about-the-uae/strategies-initiatives-and-awards/strategies-plans-and-visions/strategies-plans-and visions-untill-2021/emirates-blockchain-strategy-2021
بیتکوین – Bitcoin.com .۶
.(2023) .Bitcoin News ورود بیتکوین به مدارس: گزارشی از آموزش ارز دیجیتال در مدارس. بازیابیشده از https://news.bitcoin.com/bitcoin-is-finding-its-way-into-high-schools/
.۷ نوبیتکس – گزارش ساالنه ۲۰۲۳
نوبیتکس. )۱۴۰۲(. گزارش ساالنه: روندها و آمار ارزهای دیجیتال در ایران. بازیابیشده از
https://nobitex.ir/annual-report/2023
Wnęk, M. (2022). .۸
از بازیابیشده .El Salvador’s Adoption of Bitcoin: Influence on the State Budget and Beyond
https://publicgovernance.pl/zpub/article/view/639
Taçyıldız, M. O., & Yorulmaz, R. (2022). .۹
از بازیابیشده .Bitcoin as a Public Policy Tool for Financial Development in El Salvador
